Małady historyk Uładzimir Vałodzin vydaŭ tyražom u 600 asobnikaŭ knihu «Kvir-historyja Biełarusi druhoj pałovy XX stahodździa: sproba nabližeńnia». Raspaŭsiudžvajecca jana biaspłatna.
Heta pieršaja padobnaja praca, jakaja sprabuje abjadnać pad adnoj vokładkaj ŁHBT-historyju Biełarusi ad sivych časoŭ da našych dzion. Aŭtar adznačaje, što za apošnija hady źjavilisia vielmi hruntoŭnyja daśledavańni na zadadzienuju temu ŭ Polščy, Čechii, Rumynii, krainach Bałtyi.
Kniha Vałodzina nie pretenduje na akademičnaść, adnak usio adno źviartaje ŭvahu jak pieršaja na takuju temu.
Pierš čym akunacca ŭ realii XX stahodździa, historyk zrabiŭ nievialiki prypynak u minułym. U Statucie VKŁ za 1588 hod nijakich pakarańniaŭ za homaseksualnyja dziejańni nie praduhledžvalisia, takija spravy addavalisia na vodkup carkvie.
Pravasłaŭnaja carkva taksama nie była strohaj. «Mužałožcaŭ» maksimum adłučali ad carkvy na piać hadoŭ, a voś za «čužałožstva» paluboŭnika i žonku mahli pakarać navat śmierciu.
Uvohule tahačasnyja VKŁ i Maskovija byli vielmi libieralnymi ŭ staŭleńni da homaseksuałaŭ. Tut nie było masavych pieraśledaŭ «sadamitaŭ», u adroźnieńnie ad Zachodniaj Jeŭropy.
Januš Sanhuška.
U tahačasnych piśmovych krynicach možna było znajści zhadki pra homaseksualnaść niekatorych mahnataŭ. Adnym z takich moh być Januš Alaksandr Sanhuška (1712—1775), jaki žyŭ u rezidencyi ŭ Dubnie. Bieraściejski kaštalan Marcin Matuševič pisaŭ pra Sanhušku: «Pa śmierci svajho baćki, kniazia Paŭła Sanhuški, vialikaha maršałka VKŁ, puściŭsia va ŭsialakija svavolstvy — asabliva ŭžyvaŭ mužčyn dla svaich zalotaŭ».
Vincent Tyškievič.
Hraf Vincent Tyškievič (1757—1816) lubiŭ apranacca ŭ žanočaje adzieńnie. «Haspadar pravodziŭ ranicu za imšoj, a viečar — na kanapie ŭ čapcy i mantelcy [w mantelce], abmachvajučysia viejeram», — pisaŭ pra jaho piśmieńnik Juljan Niamcevič.
Kryminalnaja adkaznaść za «mužałožstva» była ŭviedzienaja z uklučeńniem našych ziemlaŭ u skład Rasijskaj Impieryi. U 1835 hodzie ŭ Zvod kryminalnaj zakonaŭ uviedzieny artykuł 677 («Mužałožstva»). Praŭda, užyvaŭsia jon dastatkova redka.
Pomnik Mikałaju Rumiancavu ŭ Homieli.
Da inšych viadomych homaseksuałaŭ, jakija źviazanyja z našymi ziemlami, aŭtar adnosić hrafa Mikałaja Rumiancava, jakoha ciapier šanujuć u Homieli, redaktara polskaha časopisa «Kultura» Ježy Hiedrojcia, jaki naradziŭsia ŭ Minsku.
U najnoŭšy pieryjad, piša aŭtar, historyja homaseksualnaści čaściej pieraŭtvarajecca ŭ historyju hamafobii.
30 krasavika 1934 hoda ŭ Kryminalny kodeks BSSR byŭ uviedzieny artykuł 235: «Pałavyja znosiny mužčyny z mužčynam (mužałožstva) — pazbaŭleńnie svabody na termin ad troch da piaci hadoŭ. Mužałožstva z prymianieńniem hvałtu abo sa skarystańniem zaležnaha stanovišča paciarpiełaha — pazbaŭleńnie svabody na termin ad piaci da vaśmi hadoŭ». Ad 1961 hoda «mužałožstva» karałasia artykułam 119 KK.
Padajucca cikavyja ličby pa kolkaści asudžanych u BSSR pa artykule 119 ad 1961 hoda da 1991. Najbolšaja kolkaść asudžanych prypała na 1977 hod — až 49 čałaviek, u 1983 hodzie — 37, u 1976 — 36.
Uładzimir Vałodzin kaža, što nieviadomyja vypadki, kab niechta z asudžanych pa artykule «mužałožstva» staviŭ pytańnie pra reabilitacyju, a taksama kampiensacyju za źniavoleńnie.
Vialiki raździeł u knizie pryśviečany temie lekavańnia homaseksualizmu za savieckim časam. Doktar Abram Śviadašč davaŭ svaim «pacyjentam» apamarfin, srodak, jaki vyklikaje vanity, a potym pakazvali fatahrafiju partniora ci homaseksualnyja adnosiny. Niaredka vykarystoŭvałasia «karnaja miedycyna», jak i suprać savieckich dysidentaŭ.
Ananimny psichijatr ź Minsku raskazaŭ, što pacyjentam-homaseksuałam prapisvalisia trankvilizatary, niejraleptyki. Chacia sami daktary razumieli, što heta nie lečycca, ale ŭłady prymušali «lačyć».
Akazvajecca, u druhoj pałovie 1980-ch papularnaściu ŭ Minsku siarod homaseksuałaŭ karystalisia prybiralni aŭtavakzała «Centralny» i dyśpietčarskaj stancyi «Družnaja», łaźnia na vulicy Majakoŭskaha, peŭnyja łavy ŭ parku Čaluskincaŭ i Panikoŭcy. Miescami, dzie možna było atrymać homaseksualny dośvied, byli vojska i turma. Praŭda, u apošnim vypadku zusim nie pa kachańni.
Ad pačatku 1990-ch temaŭ homaseksualnaści vychodzić na staronki biełaruskich vydańniaŭ. U 1994 prajšła dekryminalizacyja artykułu 119.
Stali ŭźnikać pieršyja hiej-kłuby: «Sustreča», «Oskar», «Vaviłon», «Drama», «Narcys», «Lucik», «Bufiet jojo». Niekatoryja z hetych ustanovaŭ paśladoŭna zajmali budynak pa adrasie Partyzanski praśpiekt, 6a.
Adnym ź jarkich prykładaŭ hamafobnaha hvałtu Uładzimir Vałodzin nazyvaje zabojstva ŭ 2001 hodzie dyrektara kłuba «Oskar» Ivana Sušynskaha.
Aŭtar abiacaje daśledvać hetuju temu i nadalej. Tak što «Kvir-historyja Biełarusi» moža stać tolki pieršym vydańni ŭ sieryi.
