U historyi i kultury Biełarusi bahata rarytetaŭ, jakimi my možam hanarycca pa pravu. Adnak na niekatoryja siońnia nia možam ni sami pahladzieć, ni haściam pakazać. Pieramovy nakont viartańnia stračanych kaštoŭnaściaŭ ź inšych krainaŭ na dziaržaŭnym uzroŭni iduć nia pieršy hod. A Haradzienski abłasny historyka‑archiealahičny muzej vyrašyŭ pierajści ad słoŭ da spravy. Niadaŭna jahony dyrektar Jury Kiturka sprabavaŭ vykupić staruju hraviuru Ciundta ź pieršaj manumentalnaj vyjavaj Horadni 1568 h na mižnarodnych tarhach u Varšavie.
Rasčaruju čytačoŭ adrazu: ubačyć rarytet, jaki ličycca vialikaj redkaściu, pakul nie atrymajecca. Sumy, ekvivalentnaj 60 tysiačam złotych, jakuju vydatkavaŭ na pakupku Haradzienski harvykankam, vyrašyŭšy zrabić svojeasablivy padarunak da 880—hodździa horadu, na žal, nie chapiła. Tvor Ciundta ŭ ličanyja chviliny syšoŭ u pryvatny zbor polskaha kalekcyjaniera za 95 tysiač złotych. Ale cikava inšaje. Pieraadoleŭšy ekanamičnyja ciažkaść 90—ch, kali hałoŭnymi pytańniami byli zapusk vytvorčaści i vypłata zarobkaŭ, kraina padyšła da vyrašeńnia inšych, pryncypova novych pytańniaŭ. I inicyjatyva haradzienskich uładaŭ u hetym sensie vielmi pakazalnaja. My nabyvajem mahčymaść investavać nia tolki ŭ ekanomiku…
Nie pabajusia padasca banalnym ŭ mierkavańniach: duchoŭnyja kaštoŭnaści važnyja dla čałavieka nia mienš čym materyjalnaje dabro. Staraja hraviura viadomaha majstra, słuckija pajasy, niadaŭna viernutyja ŭ Biełaruś… Kolki jašče skarbaŭ našych prodkaŭ raskidanaje pa śvietu? U rarytecie žyvuć historyja, duch minułych pakaleńniaŭ. A značyć, i našaje ŭjaŭleńnie pra budučyniu. Da taho ž rarytety, pahadziciesia, taksama svajho kštałtu ruchaviki ekanamičnaha raźvićcia krainy. Mienavita dziela ich da nas jeduć turysty, pakidajučy tut svaje hrošy.
Słovam, my daraśli da taho, kab pradmietna zadumacca nad viartańniem stračanych kaštoŭnaściej. Navat paspračaŭšysia canoj na aukcyjonach…
Tak, pieršy dośvied staŭsia niaŭdałym. Ale i jon kaštoŭny. Sprava ž dla nas zusim novaja. Mechanichm udziełu ŭ tarhach jašče nie adpracavany. Bo navat kali b vydatkavanych harvykankamam srodkaŭ chapiła na nabyćcio hraviury, nia fakt, što jana adrazu stała b našaj. Suma, za jakuju sychodzić paśla ŭdaru małatka toj ci inšy łot, — nie kančatkovaja. 10 adsotkaŭ ad jaje treba płacić arhanizataram aukcyjonu. Jašče ŭ 20 adsotkaŭ abyšoŭsia b vyvaz rarytetu z Polščy. Jak vynik — reč jak minimum na tracinu ŭzraście ŭ košcie…
Akramia taho, mahčyma, daviałosia b płacić za pakupku takoha tavaru i na našym baku. Prynamsi, pytańnie, zadadzienaje supracoŭnikami haradzienskaha muzeju, śpiarša pastaviŭ supracoŭnikaŭ Haradzienskaha filijału RUP «Biełtamožservis» u tupik: z padobnym tut jašče nie sutykalisia. Praŭda, vyśvietliłasia, što pradmiety staryny, padobnyja hraviury, vyzvalajucca ad myta. A voś pytańnie, ci treba płacić NDS — 18 adsotkaŭ ad pradažnaha koštu, pavisła ŭ pavietry. Muzeju paabiacali heta vyśvtielić da nastupnaha aukcyjonu. Ale ci budziem my ŭ im brać udzieł? Prablema ŭsio taja‑ž — hrošy… Darečy, pra ich. Pavodle słoŭ Jurja Kiturki, pakul niama mechanizmu, kab akumulavać srodki na pakupku kaštoŭnaściaŭ na aukcyjonach. A jon patrebny. Bo mecenat ŭ čarhu nie stanoviacca…
Jašče adna, nabitaja, ale zusim niebieskarysnaja šyška. Haradziency spadziavalisia dla patanieńnia ździełki skarystacca na varšaŭskim aukcyjonie pravam pieršaha hołasu. To bok vykupić łok za pieršapačatkovy košt. Ale vyśvietliłasia, što takoje prava majuć tolki bujnyja kulturnyja ŭstanovy Polščy. Ni haradzienski historyka‑archiealahičny muzej, ni inšyja našyja ŭstanovy ŭ ilhotnuju katehoryju nie ŭvachodziać…
Słovam, jość nahoda padumać zacikaŭlenym strukturam. U našych muzejach znojdziecca miesca nia tolki dla hraviury Ciundta…
