Da druku rychtujecca kniha «Hoład» narviežskaha piśmieńnika Knuta Hamsuna. Heta budzie pieršaje vydańnie z «Nobieleŭskaj sieryi» pa-biełarusku. Kniha pabačyć śviet praź ličanyja tydni. Na sajcie Talaka.by možna padtrymać hety prajekt rublom.
Chto ž hety narviežski piśmieńnik, jakoha my nie mahli čytać pa-biełarusku raniej?
Z harotnaj sialanskaj siamji
Knud Piedersen (1859—1952), takoje sapraŭdnaje imia piśmieńnika, naradziŭsia ŭ siamji viaskovaha kraŭca. Žyli biedna. I ŭ dzieviać hadoŭ jon pajšoŭ pracavać. Tak-siak pierabivalisia. U halečy jon i pačaŭ pisać. U 17 hadoŭ paśpieŭ debiutavać jak piśmieńnik — vydaŭ knižačku «Zahadkavy čałaviek. Nurłanskaja historyja kachańnia». Pieršy tvor, praŭda, nie prynios ni hrošaj, ni słavy. I Knud pa doŭhi rubiel skiravaŭsia ŭ ZŠA.
Za akijanam sprabavaŭ siabie ŭ roznych zaniatkach. Ale žadańnie pisać nie adpuskała ŭvieś čas. U Amierycy Knud i ŭziaŭ sabie psieŭdanim — staŭ Knutam Hamsunam.
Praz chvarobu — suchoty — jon viarnuŭsia na radzimu. Vylečyŭsia. Ale hrošaj nie stavała ŭsio adno. I jon znoŭ adpłyŭ u ZŠA. Tolki karjera tam nie skłałasia. Hamsun viarnuŭsia ŭ Jeŭropu.
U 1888 hodzie dacki časopis «Ny Jord» ananimna apublikavaŭ uryvak z ramana Knuta Hamsuna «Hoład». Aŭtaru było tolki 29 hadoŭ. Adrazu pačalisia dyskusii, chto ž tak hienijalna piša. Sam Hamsun chacieŭ zachavać ananimnaść da kanca pracy nad knihaj. Ale narviežskaja hazieta «Verdens Gang» daviedałasia i nazvała jaho imia. Piśmieńniku daviałosia adkłaści raman, bo jaho zaprasili pračytać kurs lekcyj pra Amieryku. I «Hoład» vyjšaŭ knihaj tolki ŭ 1890 hodzie.
Nobieleŭski łaŭreat
Sam zaznaŭšy hoład, aŭtar zdoleŭ u adnajmiennym ramanie tonka raskryć temu niščymnicy. Maniera piśma narviežca, jaho psichałahizm i pryvabili čytačoŭ. «Hoład» adrazu ž pačaŭ pierakładacca na zamiežnyja movy.
Hamsun nie spyniaŭsia pisać. I z-pad jaho piara vyjšli «Misteryi», «Pan», «Viktoryja». Jon byŭ užo nie prosta viadomy, a papularny ŭ Jeŭropie, kali ŭ 1920 hodzie staŭ łaŭreatam Nobieleŭskaj premii pa litaratury.
Hetuju vysokuju ŭznaharodu jon atrymaŭ za knihu, jakaja ŭ rasijskim pierakładzie nazyvajecca «Soki ziamli» (Lavon Barščeŭski nazvu ličyć niedakładnaj i prapanuje inšuju — «Dabrynia ziamli» ci «Dabrasłavieńnie ziamli»). Heta toj redki vypadak, kali piśmieńnik atrymaŭ premiju nie z ahulnaj farmuloŭkaj, a za kankretny tvor.
«Jak sučasny psichołah, ja pavinien raskryć i daśledavać dušu. Ja pavinien daśledavać jaje ŭzdoŭž i ŭpopierak, z kožnaha punktu hledžańnia, trapić u samyja patajemnyja hłybini», — charaktaryzavaŭ Hamsun svaju tvorčaść.
Lubiŭ žančyn i viečarynki
Hamsun byŭ pryhožym mužčynam. Sučaśniki piśmieńnika ŭzhadvali, što zdaralisia vypadki, kali maładyja panienki tracili prytomnaść pad jaho praniklivym pozirkam. U maładości Hamsun vioŭ razhulnaje žyćcio. Biednaje dziacinstva sprabavaŭ kampiensavać hulankami z tancami na stałach, burlivymi ramanami.
Pry hetym zachavalisia śviedčańni, što Hamsun moh bieź pierapynku pisać pa 10-12 hadzin. Dla piśma jon zdymaŭ u hateli try pakoi. I pisaŭ u siarednim — a bakavyja byli dla hukaizalacyi.
Ažaniŭsia z akciorkaj, ale nie lubiŭ teatr
Hamsun nienavidzieŭ teatr. Ale ŭ druhi raz ažaniŭsia z akciorkaj Maryjaj Andersen, jakuju zabraŭ z padmostkaŭ.
Jon i sam pisaŭ pjesy dla teatra. Havaryŭ, adnak, što robić heta vyklučna dziela hrošaj.
Ciarpieć nie moh jubilei
Kali nadychodziŭ čarhovy jubilej, Hamsun zaskokvaŭ u svajo aŭto i imčaŭ pa Narviehii ź siamjoj. Jon pieraapranaŭsia da niepaznavalnaści. Chacieŭ niejak navat zhalić svaje vusy — žonka adhavaryła. Tak piśmieńnik maskiravaŭsia, kab na darohach krainy jaho nichto nie moh paznać i pavinšavać. Ciarpieć nie moh jubilei.
Nienavidzieŭ kamunistaŭ
Piśmieńnik sto hadoŭ tamu byŭ duža papularny ŭ Rasijskaj Impieryi. Šmattysiačnyja nakłady pierakładaŭ na rasijskuju prynosili jamu dobryja hanarary. Užo ŭ Savieckaj Rasii prabicca da čytača było ciažej. Bo piśmieńnik nienavidzieŭ balšavikoŭ, čaho i nie chavaŭ. I tolki luboŭ da knih narviežca z boku Maksima Horkaha, jaki ličyŭ Hamsuna svaim ideałam, dazvoliła vydavacca ŭ SSSR da 1939 hoda. Zatym była praciahłaja paŭza.
Bol dla narviežcaŭ
U 1940 hodzie nacysckaja Hiermanija akupavała Narviehiju. 80-hadovy Knut Hamsun padtrymaŭ prychod nacystaŭ u krainu. Praŭda, chutka rasčaravaŭsia ŭ novym režymie. I padčas sustrečy z Hitleram piśmieńnik paprasiŭ niezaležnaści dla svajoj krainy. Za takuju dzierzkaść Hitler vyhnaŭ staroha Hamsuna z sustrečy.
Razam z tym, Hamsun ratavaŭ ad śmierci i kancłahieraŭ znajomych i nieznajomych ludziej — jamu pisali z usioj Narviehii.
Piśmieńnika sudzili paśla vajny jak zdradnika. Ad turmy jaho vyratavaŭ tolki pavažny viek. Ale jon prajšoŭ praź psichijatryčnuju lakarniu. Jamu prysudzili vializny štraf. Za svaju zdradu jon zapłaciŭ doraha — apošnija hady pravioŭ u biednaści, siabry ad jaho adviarnulisia, suajčyńniki zamoŭčvali.
«My nie možam nie lubić jaho, choć i nienavidzieli jaho ŭsie hetyja hady. Hamsun — naša traŭma. Jon pryvid, jaki nie choča zastavacca ŭ mahile», — tak vyznačyŭ adnosiny da jaho suajčyńnikaŭ bijohraf piśmieńnika Inhar Šłeten Kołuen.
Zachaplaŭsia Dastajeŭskim
Jašče da vajny syny Hamsuna, jakija ŭ toj čas zachaplalisia tvorčaściu Stejnbieka, dali i baćku pračytać amierykanca. Jany z chvalavańniem čakali, jakim ža budzie jaho vierdykt. Hamsun byŭ strymany: «Majo miesca ŭ litaratury niepachisnaje». I tolki bolš čym praz dva dziesiacihodździ Nobieleŭskaj premijaj pa litaratury byŭ uhanaravany Stejnbiek.
Zatoje Hamsun zachaplaŭsia Dastajeŭskim. Partret Fiodara Michajłaviča visieŭ u pakoi narviežca da kanca žyćcia. A litaraturaznaŭcy abvinavačvali narviežca navat u płahijacie: maŭlaŭ, svoj «Zapał» śpisaŭ z «Hulca» Dastajeŭskaha. Toj admaŭlaŭ. Paźniej jon pierapisaŭ navełu, jakaja atrymała nazvu «Baćka i syn».
Hamsun i Bukoŭski
Hamsunam zachaplalisia piśmieńniki Hierbiert Uełs, Stefan Cvajh, Franc Kafka, nabielisty Hierchard Haŭptman, Hierman Hiese, Ernest Chieminhuej, Kamiła Chase Sieła…
Navat piersanažy Čarlza Bukoŭskaha zachaplajucca tvorčaściu vialikaha narviežca. A sam amierykaniec «Hoład» ličyŭ adnoj z najulubionych knih.
Ekranizavaŭsia tryccać razoŭ
Tvory Knuta Hamsuna amal tryccać razoŭ ekranizavalisia. Pačynajučy z 1916 (!) hoda. Da jaho tvorčaści źviartalisia narviežcy, amierykancy, brytancy, hreki, rasijcy, šviedy…
U naš čas vychodzili ekranizacyja «Viktoryi» (2013, režysior Torun Lian), u 2012 hrečaski režysior Ektoras Lygizos źniaŭ film «Boy Eating the Bird's Food» («Chłopčyk, jaki braŭ ježu ŭ ptušak»), u asnovu jakoha pakładzieny raman «Hoład». U 2001 hodzie ŭ ZŠA ekranizavali «Hoład» (režysior Maria Giese), a ŭ Vialikabrytanii ŭ 1998 vyjšła stužka «Twilight of the Ice Nymphs» («Źmiarkańnie ledzianych nimf»), u jakoj častkova byŭ vykarystany raman «Pan».
* * *
Dabračynny fond «Viartańnie», vydaviectva «Januškievič» i sajt elektronnych knih Kniharnia.by zadumali vydavać tvory łaŭreataŭ Nobieleŭskaj sieryi pa litaratury. U biełaruskich pierakładach.
Pieršym tomam stanie «Hoład» Knuta Hamsuna. U knihu ŭvojduć takija tvory, jak «Hoład», «Pan», «Viktoryja» i nobieleŭskaja pramova łaŭreata. Nad pierastvareńniem hetych tvoraŭ pa-biełarusku pracavali Lavon Barščeŭski i Lidyja Jochansen. Na pieršy tom ciapier vydaŭcy i abviaścili zbor srodkaŭ — pieradzamovu.
