Bolš za ŭsio ŭ jaho kalekcyi mahileŭskich siužetaŭ — rodnaj vobłaści. Aproč taho, jon aktyŭna zajmajecca pierakładami histaryčnych zamiežnych knižak na movu: ciapier, naprykład, pracuje nad vialikim apisańniem Rečy Paspalitaj i VKŁ 1657 hoda. Heta pry tym, što ŭžo 9 hadoŭ Aleh razam ź siamjoj žyvie ŭ Hiermanii i voś tak, praz kiłamietry, dapamahaje našym muziejam i krajaznaŭčym arhanizacyjam.
Ciapier pierad Aleham staić novaja zadača «Ch»: na aŭkcyjonie eBay jamu ŭdałosia vyjhrać najbujniejšuju kalekcyju fotadakumientaŭ Mahilova 1918 hoda, jakaja daść mahčymaść ubačyć horad takim, jakim jon byŭ da vajennaj razruchi i kamunistyčnych pierabudoŭ.
Ale dla taho, kab vykupić fotazdymki, patrebna bolš za 4000 rubloŭ. Usie nieabyjakavyja biełarusy mohuć padtrymać hetuju dobruju spravu na Tałace. A my pakul paznajomim vas ź jaje inicyjataram krychu bližej.
Most praz Dniapro.
«Naša Niva»: Zaniatki historyjaj zajmajuć šmat času, jak vy paśpiavajecie sumiaščać svajo chobi z pracaj?
Aleh Lisoŭski: Dziakuj bohu, ja pracuju ŭ IT-śfiery, jakaja pakidaje mnie volny čas na ŭłasnyja spravy: pošuk zdymkaŭ, praca pa papaŭnieńni i ŭdakładnieńni maich anłajn-archivaŭ z vyjavami Mahilova, pierakłady histaryčnych tekstaŭ i inš. Kali b usio, što ja pieraličyŭ, było maim asnoŭnym zaniatkam, efiektyŭnaść była b u razy bolšaj. Adnak pierakładami, na žal, siamju nie prakormiš.
«NN»: Kali nie sakret, kolki svaich hrošaj vy vydatkavali na zachapleńnie historyjaj? Vas nikoli nie paprakali rodnyja: maŭlaŭ, hublajecie srodki darma, lepš by ich na siamiejnyja spravy nakiroŭvali?
AŁ: Dakładny padlik ja vioŭ tolki pa zdymkach Druhoj suśvietnaj vajny: za 6 hadoŭ na ich syšło kala 4800 jeŭra. Astatnija nabytki nie nastolki maštabnyja: dumaju, nie pieravysili 1000 jeŭra. Što da paprokaŭ, mnie pašancavała mieć mudruju žonku, jakaja choć i nie adčuvaje radaści ad vydatkaŭ na majo «chobi», ale razumieje, što heta nie horšy varyjant, kudy mužčyna moža marnavać hrošy.
«NN»: Kaliści ŭ adnoj hutarcy vy kazali, što historyja — nie samaja papularnaja źjava siarod našych suajčyńnikaŭ, ale ž, nakolki ja viedaju, vystava z fotazdymkami Mahilova zimoj prajšła tam z anšłaham. Ci adbyvajucca ŭ našym hramadstvie, na vaš pohlad, niejkija źmieny ŭ rečyščy cikavaści da minułaha, svaich karanioŭ? Ci ŭsio adno heta zastajecca spravaj «abranych» intelektuałaŭ?
AŁ: Historyja, na žal, sapraŭdy nie vielmi papularnaja. Chacia dziakujučy sučasnym technałohijam i internetu, navokał stała bolš dastupnaj i cikavaj infarmacyi pa roznych temach. Tamu ŭsio bolš ludziej pačynajuć cikavicca minułym svajoj siamji, rodnych miaścin, krainy.
Z mahiloŭskich muziejaŭ u mianie naładziŭsia kantakt tolki z Ratušaj (Muziejem historyi Mahilova): ź jaho dyrektaram my amal što pasiabravali, šmat u čym pracujem razam. Jany mnie dapamahajuć padtrymlivać suviaź z hramadskaściu, a ja imknusia viartać na radzimu roznyja histaryčnyja kaštoŭnaści. Heta vielmi dobry prykład, nakolki efiektyŭnaj moža być supraca aficyjnych arhanizacyj sa zvyčajnymi amatarami «z narodu». Inšyja ŭstanovy, na žal, dahetul ihnarujuć maje prapanovy i prajekty.
«NN»: Jak možna zacikavić abyjakavaha čałavieka historyjaj?
AŁ: Tut, na moj pohlad, niama panacei. Kožny maje svoj pozirk na śviet, svaje «słabyja miescy». Adnak, na moj pohlad, sučasny čałaviek bolš za ŭsio cikavicca jaskravymi, niezvyčajnymi rečami, jakija zdolnyja vyciahnuć jaho z šeraści štodzionnaha žyćcia. I dzieci, z malenstva znajomyja sa smartfonami, płanšetami, źviartajuć uvahu mienavita na niezvyčajnyja śpiecefiekty, interaktyŭnaść.
Historyja (u pryvatnaści, muziei) musić pierachodzić da vizualizacyi i interaktyŭnaści: 3D-madeli, hałahramy, hulni i h. d. Treba stvarać asiarodździe, jakoje mahło b zabiaśpiečyć hledaču iluziju padarožža ŭ minułaje.
Padjom ad mosta ŭ stary horad, 1916 hod.
«NN»: Kali vy hladzicie na staryja fotazdymki, jakich budynkaŭ ci źjaŭ, jakija my stracili, vam najbolš škada?
AŁ: Mnie škada šmat jakich budynkaŭ, asabliva tych, jakija stvarali niejki niepaŭtorny vobraz horada, jaho abličča. Mahiloŭ za sto hadoŭ straciŭ usie admietnaści i asablivaści, akramia Ratušy. Dy i taja była tolki niadaŭna adnoŭlenaja z nula. Dzie ŭsie tyja viežy, što rabili Mahiloŭ Mahilovam? Čamu ich zamianili na biescharaktarnyja šeryja cahlanyja karobki? Asabliva baluča za toje, što šmat čaho było źniščana biez mety: jano nie pała achviarami vajny, što jašče možna było b zrazumieć, heta adbyłosia ŭ mirny pieryjad. Tak, naprykład, zdaryłasia sa znakamitaj chałodnaj sinahohaj, rośpisy jakoj, pavodle lehiendy, na pačatku 18 stahodździa rabiŭ prodak Marka Šahała. U 1938 hodzie jaje prosta razabrali na drovy.
Nacystaŭ śviet dahetul hańbić za «Kryštalovuju noč». A kamunisty, što ŭzarvali i razabrali sotni chramaŭ, adkryta adznačajuć svaje śviaty…
V. Sadovaja nasuprać bramy archirejskaha pałaca, 1941 hod.
«NN»: Čas ad času ŭ siecivie možna sustreć apytanki z vyjaŭleńniem samaha «prarasijskaha» horada Biełarusi. Dla niekatorych heta Mahiloŭ. Jak možacie prakamientavać takoje? I ci sapraŭdy, na vašu dumku, zachodniaja častka Biełarusi istotna adroźnivajecca ad uschodniaj?
AŁ: U čymści Mahiloŭ možna nazvać «prarasijskim» horadam. Ci prosta «savieckim». Žyćcio na miažy i toj fakt, što jon byŭ adnym ź pieršych haradoŭ dałučanym da Rasii, daje svaje vyniki. Ale, niahledziačy na mocny ŭpłyŭ z uschodu, Mahiloŭ histaryčna spałučaŭ u sabie rysy i zachodniaj kultury.
Kali pahladzieć na stary i na sučasny Mahiloŭ, to heta horad sa šmatlikimi abliččami, jaki abjadnoŭvaŭ roznyja kultury, styli, tradycyi. I mnie chaciełasia b, kab jon zastavaŭsia mienavita takim. Tolki niachaj budzie troški bolš uvažlivym u adnosinach da histaryčnaj spadčyny.
«NN»: Vy ź dziacinstva razmaŭlajecie pa-biełarusku?
AŁ: Pa-biełarusku razmaŭlaju nie ź dziacinstva. Mnie ciapier vielmi soramna, ale ŭ škole mova mnie navat nie padabałasia. Pierałomnym momantam staŭ śniežań 2010 hoda. My sačyli za padziejami Płoščy ŭžo z Hiermanii, paśla jakich ja vyrašyŭ, što chacia b u siecivie budu karystacca vyklučna biełaruskaj movaj (akramia tych vypadkaŭ, kali moj surazmoŭca navat tearetyčna nie moža mianie zrazumieć) u imia salidarnaści.
Što da maich prajektaŭ, kali ja sutyknuŭsia z davoli niepryjemnaj pazicyjaj adnosna biełaruskaj movy navat z boku žycharoŭ i hramadzian Biełarusi, čuŭ vykazvańni, što pa-biełarusku ničoha vartaha nie zrobiš ani ŭ kulturnym, ani ŭ navukovym płanie, to sa svajho boku vyrašyŭ zrabić usio mahčymaje, kab asprečyć takija tezisy. Mienavita tamu ŭsie maje pierakłady staražytnych tekstaŭ isnujuć tolki ŭ biełaruskamoŭnym varyjancie. Taksama ja napisaŭ histaryčna-pryhodnicki raman «Kniha», siužet jakoha całkam krucicca vakoł sapraŭdnych padziej z mahiloŭskaha minułaha. Mabyć, usie hetyja spravy mahli b dasiahnuć bolšaha pośpiechu i prynieśli b mnie bolšuju papularnaść, kali b ja rabiŭ ich pa-rusku, adnak kudy pryjemniej mieć čystaje sumleńnie. Kab ja moh ščyra kazać, što nie chnykaŭ i nie skardziŭsia na ciažkaje stanovišča rodnaj movy, ale ŭziaŭ i zrabiŭ chacia b niešta sam, kab padtrymać jaje.
