40 hadoŭ tamu — uletku 1977-ha — na litaraturnaj mapie Biełarusi adnaviŭsia adras, histaryčna ŭplecieny ŭ karotkuju bijahrafiju naviečna maładoha biełaruskaha klasyka Maksima Bahdanoviča. Heta falvarak Rakucioŭščyna pobač ź miastečkam Krasnym na Maładečanščynie.
Mienavita tut, padčas dvuchmiesiačnaha haściavańnia ŭ drobnych šlachcičaŭ Łyčkoŭskich, 19-hadovy Maksim upieršyniu adčuŭ charastvo rodnaj ziamli, poviazi ź jakoj byŭ pazbaŭleny jašče ŭ malenstvie.
Ale ad 1911 hodu i da momantu, kali Rakucioŭščyna pačała tryvała atajasamlivacca z Bahdanovičam, minuła bolš za paŭstahodździa. Čamu tak zdyrałasia?
Dabrasłaviony «chutar» šlachty
Jak vynikaje z dopisaŭ Adama Jahoraviča, Maksimavaha baćki, syna zaŭsiody ciahnuła na Radzimu, jakuju jon stvaraŭ u svaim ujaŭleńni vyklučna pa knihach dy apoviedach svaich ciotak — u 5-hadovym uzroście paśla śmierci maci siamja spačatku pierajechała ŭ Nižni Noŭharad, a potym u Jarasłaŭl.
Muzejny ŭkazalnik pierad adnoŭlenym śvirnam.
Takaja nahoda zdaryłasia ŭ červieni 1911-ha, nieŭzabavie paśla himnazičnaha vypusknoha. Spačatku Maksim pryjechaŭ u Vilniu, a ŭžo adtul supracoŭniki «Našaj nivy» braty Anton i Ivan Łuckievičy «pieradali» maładoha čałavieka ŭ nadziejnyja ruki svajho dziadźki Vacłava Łyčkoŭskaha i jahonaj siastry Jadvisi. Žyli tyja, jak zhadvaŭ sakratar «Našaj nivy» Vacłaŭ Łastoŭski (u jaho Maksim spyniaŭsia ŭ časie vilenskaj pabyŭki), na chutary «ci to ŭ Vialejskim, ci to ŭ Ašmianskim paviecie».
U traŭni 1917-ha padčas lekavańnia ŭ Krymie ad suchotaŭ Maksim Bahdanovič pamior. Pra biełaruskuju pryhodu na doŭhi čas zabylisia. Identyfikavać «chutar» nie ŭdavałasia da siaredziny 1960-ch. Prytym, što sam paet u svaich vieršach toj čas acharaktaryzavaŭ adnaznačna — «Stranica lepšaja ŭ štodziońniku žyćcia!». Mienavita tut z-pad jahonaha piara vyjšli cykli vieršaŭ «Staraja Biełaruś» i «Miesta», paemy «Ŭ vioscy» i «Vieranika».
Dyrektarka muzeju Nastaścia Siarbolina.
Nastaśsia Siarbolina, zahadčyca filii «Falvarak Rakucioŭščyna», jaki ŭvachodzić u strukturu Dziaržaŭnaha muzeju historyi biełaruskaj litaratury, kaža, što ažyvić stračanuju pamiać udałosia namahańniami apantanaha daślednika Hienadzia Kachanoŭskaha, supracoŭnika Maładečanskaha abłasnoha krajaznaŭčaha muzeju, historyka, archieolaha, falklarysta:
«Nakolki viadoma, u siaredzinie 1960-ch viarnuć ź niabytu hetuju miaścinu Hienadziu Kachanoŭskamu dapamoh Jury Łuckievič, syn Antona Łuckieviča. U toj čas staražyły jašče zhadvali, što sapraŭdy byŭ tut taki małady chłapiec, adpačyvaŭ na siadzibie, hulaŭ pa vioscy, pa jaje vakolicach, hraŭ na hitary — z časam u chod išli fantazii, bo nasamreč Maksim Bahdanovič hrać nia ŭmieŭ. Možna chiba ŭjaŭlać, što, naturalna, na jahonym šlachu sustrakalisia roznyja cikavostki i pryhody, śviedčańniaŭ nie zachavałasia. Ale kali ŭrešcie Rakucioŭščynu zapuścili ŭ «abarot» i poviaź paeta ź joju dakumentalna paćvierdzili, było vyrašana jaje niejkim čynam abaznačyć».
Kutok «Našaj Nivy» i jaje zasnavalnikaŭ.
Na hetym etapie, pavodle surazmoŭnicy, da Hienadzia Kachanoŭskaha dałučyŭsia inšy miascovy krajaznaŭca, zasłužany rabotnik kultury Viačasłaŭ Laškovič. Dziakujučy jahonym vysiłkam na rakucioŭskich pahorkach byli znojdzienyja dva vałuny, jakija stali pieršym paśmiarotnym pomnikam Maksimu Bahdanoviču ŭ Biełarusi.
Adzin ź ich symbalizuje śviečku pamiaci, na druhim vybityja radki z «Sanetu» i faktalahičny nadpis: «U vioscy Rakucioŭščyna ŭ 1911 hodzie žyŭ i pracavaŭ viadomy biełaruski paet Maksim Bahdanovič».
Vałuny ŭ pamiać pra Maksima Bahdanoviča.
«Hienadź Kachanoŭski znajšoŭ, spraŭdziŭ hetaje miesca ŭ siaredzinie 1960-ch. Ale, na maju dumku, tolki paśla taho, jak u 1977-m pastavili pomnik Maksimu, možna kazać pra zaviaršeńnie daślednickaha etapu i memaryjalizacyju rakucioŭskaha peryjadu. U toj dzień, 18 červienia, tut upieršyniu ŭhołas čytalisia vieršy i samoha Maksima Bahdanoviča, i z vusnaŭ inšych paetaŭ pra jaho, i pra natchnialnuju Rakucioŭščynu. Prysutničali takija vybitnyja asoby, jak Nił Hilevič, Ivan Čyhrynaŭ, Piatruś Makal. Było skazana, što heta pieršy pomnik paetu na litaraturnaj mapie Biełarusi. Miarkuju, mienavita ad taho času treba vieści adlik «Falvarku Rakucioŭščyna».
Padmurki haspadarčych pabudovaŭ.
Praz čatyry hady paśla memaryjalizacyi biełaruskija litaratary zakłali «Maksimaŭ sad» z 70 drevaŭ — hetulki hadoŭ minuła ź pieršaha i apošniaha pryjezdu Maksima Bahdanoviča ŭ Rakucioŭščynu. U 1983-m pačałasia tradycyja paetyčnaha śviata «Rakucioŭskaje leta», a ŭ 1985-m pastaŭleny kamień la Maksimavaj krynicy.
«Dziravaja pamiać» ziemlakoŭ
Takim čynam, z histaryčnych kronik fakt prysutnaści Maksima Bahdanoviča ŭ falvarku pad kolišnim Krasnym Siałom źnik na niekalki dziesiacihodździaŭ. I nieviadoma, nakolki jašče ciahnułasia b biaspamiactva, kab nie aktyŭnaść Hienadzia Kachanoŭskaha.
«Składana niešta śćviardžać, ale, mabyć, prosta źmianiłasia staŭleńnie, — ličyć Nastaśsia Siarbolina. — Navat partyjnyja funkcyjanery zrazumieli, što Bahdanovič — sapraŭdny patryjot svajoj Baćkaŭščyny, jaki zrabiŭ vialiki čyn i ŭ litaraturnym, i ŭ čałaviečym planie. Viadoma, što pry kancy svajho žyćcia z adnosna spakojnaha Jarasłaŭlu jon viarnuŭsia ŭ apaleny vajnoj pryfrantavy Miensk, kab być pobač ź ziemlakami. U horadzie było šmat uciekačoŭ, tut było hoładna i choładna, ale heta — svajo. Tamu nam treba viedać pra ŭsio, tak ci inakš źviazanaje z hetaj vybitnaj asobaj. Pahatoŭ takija miaściny možna pieraličyć litaralna na palcach adnoj ruki».
Niahledziačy na ŭsio bolšaje razumieńnie ŭsioj vieličy Bahdanovičavaha talentu, ščyra kažučy, centram litaraturnaha pałomnictva Rakucioŭščyna tak i nia stała — prytym što patrapić siudy zusim nieskładana, było b žadańnie.
Zdymak Maksima rakucioŭskaha peryjadu.
Šmat chto prosta nie abaznany, što davoli zbočyć na niejkija 2 kilametry z Maładečanskaj šašy, kab apynucca ŭ pryhožaj miaścinie. Zrešty, da infarmacyjnaha vakuumu niejki čas tamu spryčynilisia darožniki i aŭtainspekcyja.
Pierad «Dažynkami-2011», jakija pravodzilisia ŭ Maładečnie, u pracesie dobraŭparadkavańnia maršrutu na šlachu prezydenckaha kartežu byli źniatyja na «abnaŭleńnie» znaki pavarotu na falvarak, a nastupnyja šeść hadoŭ viarnuć ich na miesca nichto nie parupiŭsia. Źjavilisia jany tolki sioleta, na 100-hodździe dačasnaj śmierci paeta.
«Krinica Bohdanoviča».
Na samoj prylehłaj terytoryi inšaplanetnym abjektam vyhladaje Maksimava krynica, «kłapatlivaj» rukoj supracoŭnikaŭ hidratechničnych słužbaŭ abaznačanaja jak «Krinica Bohdanoviča». Ciažka skazać, ci ŭzradavała b heta našaha hieroja (navat z ulikam naŭharodzka-jarasłaŭskaha peryjadu jahonaj bijahrafii).
Adnoŭlenyja interjery chady haspadara.
A ci zastałosia štości aŭtentyčnaje siarod muzejnych ekspanataŭ u samym falvarku, što mahło b nahadać pra maładoha hościa šlachcičaŭ Łyčkoŭskich? Zahadčyca filijału pieraličvaje:
«Jość kufar haspadara Vacłava Łyčkoŭskaha. Taksama majem kresła jahonaj siastry Jadvisi Rusieckaj. U vialikaj śviatlicy, dzie źbirałasia miascovaja intelihiencyja i haspadary častavali haściej duchmianaj harbataj, staić knižnaja šafa. Jaje pryvieźli ź Nižniaha Noŭharadu, jana naležała Maryi Jahoraŭnie, rodnaj ciotcy Maksima. Darečy, heta jana paśla śmierci Maryi Apanasaŭny vychoŭvała jaje małych dziaciej, dapamahała bratu Antonu. Taksama ŭ haścioŭni bufet, jaho pryvieźli ź Ihumienia. Jon naležaŭ dziedu muža Kłaŭdzii Malevič. A pakolki proźvišča babuli Bahdanoviča taksama Malevič i jana mienavita adtul, možna mierkavać pra ichnyja svajackija suviazi».
Damok arandatara.
Siadzibu Łyčkoŭskich pačali adnaŭlać u 1991-m — akurat pad 100-hadovy jubilej paeta, jaki napačatku XX stahodździa natchniaŭsia ŭ Rakucioŭščynie charastvom miascovaj pryrody. Siońnia infrastruktura filii ŭklučaje dom arandatara, dzie Maksim Bahdanovič mieŭ asobnyja «apartamenty», a taksama dom haspadara, humno, krynicu, pomnik i sad vakoł jaho. A jašče padmurki pabudovaŭ, źniščanych pažaram 15-hadovaj daŭnaści:
«Naš muzej pačaŭ stvaracca ŭ 1991 hodzie, a ŭ 1994-m była adkrytaja ekspazycyja ŭ maleńkaj chatcy, tak zvanym damku arandatara. Jana pryśviečana pieršaj sustrečy paeta z radzimaj u adnosna darosłym uzroście. Faktyčnym zakančeńniem budaŭnictva muzeju možna ličyć 2007 hod, kali była aformlenaja ekspazycyja ŭ domie haspadara — jana vyjaŭlaje interjer chaty drobnaha šlachciča pačatku XX stahodździa. Pačatkova na terytoryi siadziby byli i haspadarčyja pabudovy — kleć, chleŭ, stajnia. Adnak u 2002 hodzie ŭsio było źniščana vahniom…».
Knižnaja šafa, pryviezienaja ź Jarasłaŭlu.
«Najlepšaja staronka» paetavaha žyćcia
Kožnaje leta, u apošniuju niadzielu lipienia, u Rakucioŭščynie źbirajucca prychilniki talentu Maksima Bahdanoviča. Bo, jak kaža Nastaśsia Siarbolina, tolki traplajučy ŭ atmasferu staroha šlachockaha falvarku, adčuvaješ toj čas, kali tut žyŭ i tvaryŭ hienij:
«Impreza tradycyjnaja, śviata paezii i pieśni «Rakucioŭskaje leta» ładzicca pačynajučy ad 1983 hodu. Za praminuły čas užo skłalisia peŭny farmat i koła stałych siabroŭ festu. Pieradusim tut źbirajucca paety, piśmieńniki, bardy, falklornyja kalektyvy, pa tradycyi heta apošniaja niadziela lipienia. Ciapier voś navodzim apošni łosk, pracujuć usie, ad zahadčyka da niešmatlikaha persanału…».
Adnoŭleny haspadarski dom.
Pavodle arhanizataraŭ, sioleta «Rakucioŭskaje leta» adbudziecca na dźviuch scenach: akramia asnoŭnaha kancertu, upieršyniu budzie praviedzieny «siadzibnik u Łyčkoŭskich».
Pieč u damku arandatara.
Jak śćviardžaŭ sam paet, u Łyčkoŭskich jamu vielmi dobra pisałasia, razam ź vilenskim heta byŭ adzin z najbolš tvorča nasyčanych peryjadaŭ jahonaha žyćcia. Tut jon znajšoŭ sapraŭdnuju krynicu natchnieńnia, bo ŭpieršyniu na ŭłasnyja vočy pabačyŭ aŭtentyčny viaskovy pobyt. Tamu i pryznavaŭsia ŭ apošnich radkach svajho spačatku stračanaha, a potym adnoŭlenaha vierša «U vioscy»:
«Stranica lepšaja ŭ štodziońniku žyćcia!
Znoŭ ź cichaj radaściu ciabie čytaju ja.
Chaj šmat čaho ŭžo z tych hadoŭ krynica zmyła
U pamiaci majoj, chaj toj dziaŭčynki miłaj
Ŭžo voblik hubicca u ciomnaj hłybinie, —
Ja vieru, ŭ ciažki čas jon hlanie na mianie…».
