Nahoda ŭspomnić Łastoŭskaha: jamu sto tryccać piać. Nichto z palityčnych lidaraŭ 1910-ch hadoŭ nie byŭ taki zapatrabavany ŭściaž biełaruskich 90-ch, jak Łastoŭski. Nie dali rady zrabić jamu kankurencyju ani Anton Łuckievič, ani Ivanoŭski, ani navat i Kupała. Zdajecca, tak tady bačyłasia koła baćkoŭ-zasnavalnikaŭ Biełarusi.
Łastoŭski duža pasavaŭ kalektyŭnaj ujavie, mahčyma, z pryčyny svajoj nieadnaznačnaści, pramiežkavaści. Palityk, jaki pisaŭ vieršy i mastackuju prozu; miedyjny mieniedžar, jaki składaŭ słoŭniki. Hramadoviec, klerykał i eser. Historyk, jaki falsifikavaŭ narodnyja pieśni i svavolna abychodziŭsia z faktami minuŭščyny — na karyść nacyjanalnaha naratyvu. Kryvič i biełarus. Dyrektar muzieja, akademik-samavuk.
Heta abo biespryncypovaść, abo admysłovaja suvierennaść mižčaśsia na jeŭrapiejskim niebakrai. Hibrydnaść, pra jakuju tak bahata pisaćmuć u druhoj pałovie XX stahodździa tearetyki postkałanijalnaści.
* * *
I pra Januškieviča.
Januškievič — adzin ź niezaŭvažanych kulturnych hierojaŭ biełaruskich 90-ch. Heta byŭ bazis biełaruskaha Adradžeńnia: rabotniki, jakija rabili čarnavuju štodzionnuju pracu.
Była ŭ hetym svaja iniercyja i ryzyka. Abmiežavanaść archivam, minuŭščynaj, piśmom. Hetkaja stratehija kulturnaj palityki «źnizu» chutka vyčarpałasia.
Ale jana tryvuščaja. Plon taje raboty i siońnia dastupny kožnamu, jon jak bomba ź finału bykaŭskaha «Znaka biady»: čakaje svajho času.
Januškievič vydaŭ pra Łastoŭskaha nievialikuju knižačku ŭ sieryi «Našy słavutyja ziemlaki» — jana vyjšła ŭ 1995-m. Pierš była apublikavanaja i ŭ «Połymi» (5/1994, s. 148-172).
Hetaja praca maje niedachopy, ułaścivyja ŭsioj biełaruskaj histaryjahrafii. Najpierš —paśladoŭna niekrytyčnaje staŭleńnie da abjekta apisańnia. Łastoŭski paŭstaje ŭ Januškievičavym dośledzie rycaram biez strachu i zahany. Ledź nie ŭva ŭsim jon maje racyju, a krytyčnyja śviedčańni jahonych apanientaŭ ci adkidajucca (pra Łuckieviča: «pakiniem na sumleńni aŭtara «ŭspaminaŭ»), ci relatyvizujucca.
Jość inšyja prykraści. Nie ŭmieje rastłumačyć Januškievič, čamu mnohija artykuły Vłasta byli z padzahałoŭkami «Pa Kirkoru», «Pavodle Ramanava». Papuskajecca biazdokaznaści ŭ arhumiencie («Čytaješ i razumieješ: fienomien Uładzimira Karatkieviča dla biełaruskaj litaratury byŭ zaprahramavany»).
Hałoŭnaje: raz-poraz paddajecca małaźmiastoŭnamu pafasu adradžeńnia. Niekatoryja abzacy strakaciać słovami-šałupińniem nakštałt «talent».
I ŭsio ž hetaja kniha napisanaja z dościpam. Čaho vartaja adna cytata ź Siarhieja Pałujana pra «adkryćcio našaha žyćcia». Skazanaje ŭ kancy 1900-ch hadoŭ, a jak nadzionna hučała ŭ 90-ja — i jak nadzionna ŭsio jašče hučyć, ź jakim patrabavalnym, pilnym vyklikam.
Taksama Januškievič surova padsumoŭvaje kanflikty kanca 1910-ch, jakija nie dali biełarusam dasiahnuć značnych vynikaŭ u praktyčnaj rabocie.
Jość inšyja drobiazi, ź jakich paŭstaje charošy malunak našaniŭskaj i postnašaniŭskaj epochi biełaruskaj kultury pamiž 1905 i 1930 hadami.
Tamu lekcyja abiacaje być nie całkam bieskarysnaj. 9 kastryčnika, Minsk, kniharnia «Łohvinaŭ», — u miežach prajekta «(Nie)rasstralanyja».
