Fota: Samuel Wong, shutterstock.com.
Voś užo amal 5 miesiacaŭ praciahvajucca maštabnyja pratesty ŭ Hankonhu: žychary miehapolisa źbirali miljonnyja mitynhi, utvarali 45-kiłamietrovyja žyvyja łancuhi, šturmavali budynak Zakanadaŭčaj Rady Hankonha, błakavali aeraport, adstojvali svaje hramadzianskija pravy pad humavymi kulami, ślezaciečnym hazam i vadamiotami. Raźbirajemsia, suprać čaho vystupajuć žychary Hankonha i ŭ čym pryčyna fienamienalnaj tryvałaści pratestaŭ u hetaj kitajskaj aŭtanomii.
Čamu Hankonh pratestuje?
Hankonhcy pačali pratestavać suprać zakona ab ekstradycyi, jaki dazvolić miascovym uładam adpraŭlać złačyncaŭ za miežy Hankonha, u tym liku ŭ Kitaj. Ułady śćviardžali, što zakon dapamoža zmahacca z kryminałam, bo praź niemahčymaść ekstradycyi złačyncaŭ Hankonh staŭ kamfortnym miescam dla mafii.
Zakon vyrašyli raspracavać, začapiŭšysia za vypadak, kali 19-hadovy mužčyna z Hankonha zabiŭ svaju 20-hadovuju ciažarnuju dziaŭčynu padčas adpačynku ŭ Tajvani ŭ lutym 2018 hoda. Mužčyna źbieh z Tajvania i viarnuŭsia ŭ Hankonh letaś. Tajvań źviarnuŭsia z prośbaj vydać hetaha čałavieka, ale čynoŭniki Hankonha zajavili, što nie mohuć vysłać jaho z-za adsutnaści pahadnieńnia ab ekstradycyi z Tajvaniem.
U svaju čarhu, miascovyja žychary aścierahajucca, što hety zakon moža padarvać sudovuju sistemu Hankonha, i ź jaho dapamohaj Kitaj zmoža pravodzić represii suprać apazicyjanieraŭ, pravaabaroncaŭ, žurnalistaŭ i niaŭradavych arhanizacyj. U vyniku pratestaŭ, jakija pačalisia ŭ sakaviku, zakonaprajekt byŭ prypynieny ŭ červieni, ale nie adklikany całkam. Pa hetaj pryčynie hramadzianie Hankonha praciahvajuć vychodzić na vulicy, patrabujučy poŭnaha jaho adklikańnia, bo aścierahajucca, što ŭłady mohuć schitryć i prahałasavać za zakonaprajekt, kali masavyja akcyi skončacca.
Pa miery raźvićcia padziej u pratestoŭcaŭ pačali źjaŭlacca i inšyja patrabavańni, u tym liku palityčnyja. Pratestoŭcy chočuć rasśledavańnia dziejańniaŭ palicyi padčas razhonu pratestaŭ, chočuć, kab hramadzianie atrymali ŭsieahulnaje vybarčaje prava, kab syšła ŭ adstaŭku kiraŭnica administracyi Hankonha Kery Łam, a Hankonh atrymaŭ bolš samastojnaści ad Kitaja.
Pratestavy ruch Hankonha pačaŭsia z supraćdziejańnia zakonaprajektu ab ekstradycyi, ale pieratvaryŭsia ŭ niepasredny vyklik kitajskamu praŭleńniu ŭ horadzie i ciapier dabivajecca poŭnaj demakratyzacyi žyćcia.
Što takoje ŭvohule Hankonh? Heta kitajski horad ci asobnaja dziaržava?
Kali adkazvać na hetaje pytańnie farmalna, to Hankonh — nieadjemnaja častka Kitajskaj Narodnaj Respubliki. Heta adznačajecca ŭ samym pieršym artykule hankonhskaj mini-kanstytucyi. Na praktycy ŭsio krychu składaniej.
Chacia Hankonh i nie źjaŭlajecca suvierennaj dziaržavaj, jon maje takuju vysokuju stupień aŭtanomii, što ŭ niekatorych pytańniach jon źjaŭlajecca bolš samastojnym, čym niekatoryja farmalna niezaležnyja dziaržavy. Hankonh maje ŭłasnyja hrošy, urad, ściah, pašpart (ź jakim možna bieź vizy jeździć u Vialikabrytaniju, Novuju Ziełandyju, Kanadu dy inšyja krainy), mytniu, internet-damien, mihracyjnaje zakanadaŭstva, pravavuju sistemu, palicyju, spartyŭnyja zbornyja. Pamiž Kitajem i Hankonham navat jość miaža! Hramadzianie macierykovaha Kitaja mohuć trapić u Hankonh tolki atrymaŭšy śpiecyjalny dazvoł. Kitajskija ŭłady nie majuć prava aryštoŭvać ludziej u Hankonhu. Faktyčna, Hankonh maje amal usie atrybuty suvierennaj dziaržavy, akramia zamiežnaj palityki i abarony, — hetymi pytańniami zajmajecca centralny ŭrad u Piekinie.
Hankonhski pašpart. Fota: Edward Wong, scmp.com.
Adroźnivajucca i palityčnyja sistemy. Kali Kitaj maje adnapartyjnuju sistemu z daminavańniem Kamunistyčnaj partyi, to Hankonh maje šmatpartyjnuju demakratyčnuju sistemu zachodniaha ŭzoru. Žychary Hankonha majuć takija hramadzianskija pravy i svabodu słova, jakija i nie śnilisia macierykovym kitajcam.
Fota: Patrick Foto, shutterstock.com.
Uzrovień žyćcia ŭ Hankonhu i macierykovym Kitai taksama rozny. Kali Hankonh źjaŭlajecca adnoj z najbahaciejšych terytoryj u śviecie z VUP na dušu nasielnictva pa parytecie kupčaj zdolnaści 64,5 tysiačy dalaraŭ, to Kitaj u niekalki razoŭ biadniejšy: tam hety pakazčyk składaje ŭsiaho 18,2 tysiačy dalaraŭ.
Navat aficyjnaja kitajskaja mova ŭ Kitai i Hankonhu adroźnivajecca. Na macierykovym Kitai aficyjnym dyjalektam źjaŭlajecca mandarynski, a ŭ Hankonhu — kantonski (časam hety dyjalekt razhladajecca jak asobnaja mova).
Čamu Kitaj i Hankonh takija roznyja?
Chacia nasielnictva Hankonha i składajecca pieravažna z etničnych kitajcaŭ, Hankonh ad Kitaja adroźnivaje nie tolki inšy hramadska-palityčny ład, ale i inšaja identyčnaść nasielnictva. Mnohija hramadzianie Hankonha adčuvajuć siabie ŭ pieršuju čarhu hankonhcami, a tolki potym — kitajcami.
Usia roźnica idzie ad XIX stahodździa, časoŭ Opiumnych vojnaŭ. U 1842 hodzie Hankonh byŭ zachopleny Vialikabrytanijaj, jakaja ŭviała tam ułasnuju pravavuju, hrašovuju i adukacyjnuju sistemy. Chacia žychary hetaj brytanskaj kałonii i byli etničnymi kitajcami, ale brytanskija hramadzianskija svabody i adnosna vysoki ŭzrovień žyćcia dazvolili sfarmavacca asobnaj hankonhskaj identyčnaści.
Vialikaja pa płoščy (nie pa nasielnictvie) častka Hankonha, tak zvanyja Novyja Terytoryi, była arandavanaja Brytanijaj u Kitaja ŭ 1898 hodzie na 99 hadoŭ i dałučanaja da Brytanskaha Hankonha. U 1997 hodzie termin arendy Novych Terytoryj (biez centralnaha Hankonha) zaviaršaŭsia, i Brytanija była abaviazanaja viarnuć hetyja ziemli Kitaju. Tearetyčna Vialikabrytanija mahła addać Kitaju ŭ 1997 hodzie tolki tak zvanyja Novyja Terytoryi, pakinuŭšy hałoŭnuju centralnuju častku Hankonha sabie, ale jana vyrašyła hetaha nie rabić i addać uvieś Hankonh Kitaju.
Kitaj byŭ užo nie takoj słabaj dziaržavaj, jak u XIX stahodździ. Jon značna pavialičyŭ svaju ekanamičnuju i vajskovuju vahu, tamu Brytanija nie chacieła psavać svaje adnosiny z Kitajem i vyrašyła za Hankonh nie čaplacca. Da taho ž Hankonh mocna zaležaŭ ad pastavak tavaraŭ i praduktaŭ z macierykovaha Kitaja, tamu Hankonh prosta nie pieražyŭ by nie tolki vajskovaj, ale navat handlovaj błakady. Dyj nielha skazać, kab hankonhskaje hramadstva tady mocna čaplałasia za Vialikabrytaniju — hankonhskija demakraty mocna palubili Brytaniju paźniej, tolki paśla taho, jak trochi pažyli pad kiravańniem Piekina i pabačyli, što takoje Kitaj.
Pieradača suvierenitetu adbyłasia 1 lipienia 1997 hoda.
Pry čym tut 2047 hod?
Hankonh staŭ śpiecyjalnym administracyjnym rajonam u składzie Kitaja. Jon zachavaŭ brytanskija zakony i anhlijskuju movu ŭ jakaści aficyjnaj. Zhodna z sumiesnaj kitajska-brytanskaj dekłaracyjaj i Asnoŭnym zakonam Hankonha, terytoryi dadziena šyrokaja aŭtanomija da 2047 hoda, heta značyć na praciahu 50 hadoŭ, u ramkach kursu «Adna kraina, dźvie sistemy». Kali nie budzie nijakaj adterminoŭki, u 2047 hodzie Hankonh moža stracić usiu svaju samastojnaść i stać zvyčajnym kitajskim horadam.
Prablema ŭ tym, što Kitaj nie čakaje zaviaršeńnia hetaha terminu, a imkniecca abmiežavać aŭtanomiju Hankonha ŭžo zaraz. Naprykład, bolšaja častka žycharoŭ Hankonha na parłamienckich vybarach uparta hałasuje za demakratyčnyja partyi i prychilnikaŭ niezaležnaści, ale z-za taho, što pałovu miescaŭ abirajuć nie hramadzianie, a zaležny ad piekinskaha ŭrada bujny hankonhski biznes, bolšaść u parłamiencie majuć prakitajskija partyi. I žychary Hankonha supraciŭlajucca hetamu cisku. Tamu sioletnija pratesty možna razhladać jak častku bolš hłabalnaj prablemy 2047 hoda.
Mnohija ŭdzielniki akcyj pratestu, asabliva moładź, bajacca za svaju budučyniu, — jany z tryvohaj i aściarohaj čakajuć 2047 hoda, kali volny ład žyćcia horada, sa svabodaj słova i schodaŭ, niezaležnaj sudovaj uładaj, moža być likvidavany.
Va ŭradzie Hankonha aptymistyčna miarkujuć, što Kitaj nie źmienić svajoj palityki «Adna kraina, dźvie sistemy» ŭ dačynieńni da Hankonha i paśla 2047 hoda. Dy i nichto nie viedaje, jakim budzie sam Kitaj praz 28 hadoŭ, — mahčyma, jon sam demakratyzujecca. Ale pratestoŭcy ŭ Hankonhu nastrojeny bolš skieptyčna i bajacca, što Hankonh budzie całkam intehravany ŭ kamunistyčny Kitaj.
Užo šmat hadoŭ žychary Hankonha nazirajuć, jak Piekin sprabuje ŭzmacnić svaju ŭładu ŭ horadzie, tamu dla mnohich pratestoŭcaŭ zakonaprajekt ab ekstradycyi staŭ prosta apošniaj kroplaj.
Chryścijanie ihrajuć važnuju rolu ŭ akcyjach pratestu ŭ Hankonhu, nakiravanych na zachavańnie svabod i aŭtanomii horada.
U toj čas jak kitajski ŭrad pastajanna abvinavačvajuć u represijach suprać relihii, relihijnyja hrupy ŭ byłoj brytanskaj kałonii kvitniejuć.
Cerkvy stali centrami apory i padtrymki dla pratestoŭcaŭ. Himn «Śpiavaj Aliłuju Hospadu» staŭ adnym s simvałaŭ hetych pratestaŭ.
Jakaja rola Brytanii?
Dla mnohich pratestoŭcaŭ brytanskaje kiravańnie ciapier usprymajecca jak załatyja časy. Byłaja mietrapolija zachavała vielizarny kulturny, infarmacyjny i mientalny ŭpłyŭ na Hankonh. Heta vyklikaje niervovuju reakcyju Piekina, jaki abvinavačvaje niekatorych brytanskich palitykaŭ u impieryjaliźmie i sprobach umiašacca ŭ kitajskija spravy.
Nijakich dokazaŭ udziełu Złučanaha Karaleŭstva ŭ ciapierašnich pratestach niama, ale nastalhija pa časach brytanskaha kałanijalizmu siarod niekatorych pratestoŭcaŭ vidavočnaja — na mitynhach šmat ściahoŭ Brytanskaha Hankonha i Vialikabrytanii.
Fota: Dave Coulson Photography, shutterstock.com.
Padčas šturmu Zakanadaŭčaj Rady Hankonha ŭ pačatku lipienia niekatoryja pratestoŭcy prosta zryvali ciapierašni hankonhski ściah i viešali na jaho miesca brytanskuju kałanijalnuju simvoliku.
