Biełaruś źviarnułasia da Azierbajdžana, Kazachstana, Polščy, Ukrainy i krain Bałtyi z prapanovami zakupić naftu. Niekatoryja krainy zajavili, što hatovyja dapamahčy. Polski ekśpiert Jakub Viech raskazaŭ u intervju Radyjo Svaboda, što moža vyrvać biełarusaŭ z enerhietyčnych sietak Rasii.
Jakub Viech pracuje namieśnikam hałoŭnaha redaktara polckaha partału energetyka24.com. Zajmajecca pytańniami enerhietyčnaj i infarmacyjnaj biaśpieki.
Niekalki hadoŭ tamu razam z kaleham jon byŭ u centry palityčnaha skandału. Viech stvaryŭ na Tvitary fejkavy profil eksperta ŭ pytańniach enerhietyki i raźmiaščaŭ tam dopisy, na jakija spasylisia žurnalisty, nie praviarajučy ich sutnaści. Sprava fejkavaha eksperta zajšła nastolki daloka, što ź im skantaktavaŭsia pradstaŭnik Kancelaryi premjera. U vyniku partał Energetyka24.com atrymaŭ zakrytuju infarmacyju pra hazapravod Baltic Pipe. Pravakacyja mieła na mecie pakazać mechanizm sučasnaj infarmacyjnaj vajny i nieabaronienaść dziaržavy i ŚMI ad falšyvak.
«U Polščy niama stolki syraviny, kab zapoŭnić biełaruskija NPZ»
— Miensk źviartaŭsia da Varšavy z prośbaj dapamahčy z pastaŭkami nafty. Ci mahčyma heta?
— Polšča i Biełaruś złučanyja trubapravodam «Družba», tamu technična takaja mahčymaść isnuje. Heta paćviardžaje biełaruski aperatar, zaznačajučy, što pastaŭki mahčymyja tolki ŭ adnym kirunku: z uschodu na zachad abo z zachadu na ŭschod. Ale polski aperatar, kampanija PERN, zajaŭlaje, što ŭ takim vypadku ŭ jaje byli b prablemy z zadavalnieńniem patrebaŭ svaich klijentaŭ.
Prablema jašče i ŭ tym, što Biełaruś, jak i Polšča, atrymlivaje bolšaść svajoj nafty z Rasiei. Ci chopić u Polščy nafty, kab pamahčy Biełarusi? Na žal, u Varšavy siońnia niama takoj mahčymaści impartu, jakaja b dazvoliła pastaŭlać u Biełaruś stolki nafty, kab źmienšyć zaležnaść ad Rasiei i kab Biełaruś mahła jaje jašče i ekspartavać. Kala 70% polskaha impartu nafty — heta syravina z Rasiei. Tamu takija mahčymaści mocna tearetyčnyja. Čysta hipatetyčna Polšča mahła b padtrymać Biełaruś, ale havorka idzie pra karotki adrezak času.
Polšča sama hłyboka zaležnaja ad pastavak rasiejskaj nafty. Naš naftaport nie vałodaje takoj prapusknoj zdolnaściu, kab być avaryjnym vychadam dla Biełarusi, heta źviazana z prablemami z prapampoŭkaj nafty na ŭschod. Pakul Polšča nia maje takoj kolkaści syraviny, kab zapoŭnić NPZ u Mazyry i Navapołacku. My nia zmožam vyrvać Biełaruś z enerhietyčnych sietak Rasiei.
«Polšča nia moža pieraklučyć kirunak u trubie, bo padviadzie svaich klijentaŭ»
— U Biełarusi kažuć, što pastaŭki z Polščy mahli b być u reversnym režymie z Polščy. Ale polskaja kampanija PERN zajaviła, što heta niemahčyma. Chto havoryć praŭdu?
— Systema trubapravodaŭ «Družba» budavałasia z dumkaj ab pastaŭkach nafty z uschodu na zachad. Heta naturalny kirunak dla kanstrukcyi ŭsioj hetaj systemy. Tamu sapraŭdy jość prablema z tym, kab pastaŭlać naftu z Polščy ŭ Biełaruś, kali my sami atrymlivajem hetuju naftu z uschodu. Nafta pa trubie idzie dalej na zachad, pastaŭki nie spyniajucca ŭ Polščy. Tamu pieraklučyć trubu ŭ takoj sytuacyi ŭ druhi bok technična niemahčyma. Na heta možna pajści ŭ niejkich avaryjnych sytuacyjach. Naprykład, letaś, kali ŭ trubapravod «Družba» trapiła zabrudžanaja nafta, byŭ spynieny zabor nafty, kab nie sapsavać techniku na NPZ. PERN vałodaje technalohijaj pieraklučeńnia truby ŭ supraćlehłym napramku, ale pry pastaŭkach z uschodu na zachad, jakija nie spynialisia, na praktycy heta nierealna. PERN nia moža pahadzicca časova prypynić pastaŭki nafty ŭ Polšču (a heta vymahaje pierapampoŭvańnia jaje ŭ Biełaruś pa trubapravodzie «Družba»), bo heta stavić pad pahrozu jaje ŭłasnych klijentaŭ
«Naša prablema, što NPZ u rehijonie budavalisia dla pryjomu rasiejskaj nafty»
— Ci mahčyma hetyja pastaŭki z Zachadu ažyćciaŭlać pry dapamozie tradycyjnaha transpartu?
— Pastaŭki tradycyjnym transpartam technična mahčymyja. Nia nafty, ale i hatovych paśla naftaapracoŭki praduktaŭ. Ale znoŭ ža — pytańnie ŭ abjomach. Havorka ŭ hetym vypadku viadziecca pra nievialikija kolkaści, i datyčyć heta tolki niejkich krytyčnych sytuacyj. Prablema ŭsioj Centralnaj Eŭropy ŭ tym, što ŭ suviazi z historyjaj našaha rehijonu NPZ u nas budavalisia dla pryjomu nafty typu «Urał». Heta rasiejskaja nafta. I tamu, kali my havorym pra zamienu nafty, to prablema nia tolki ŭ pastaŭkach. Hetaja syravina pavinna mieć kankretnyja parametry, kab jaje mahli pierapracoŭvać našyja NPZ. Hetuju naftu nielha kupić niedzie ŭ inšym miescy. Adnak niekatoryja krainy ŭžo zajavili, što mohuć dapamahčy Biełarusi ŭ mahčymych alternatyŭnych pastaŭkach — takija zajavy zrabili Litva i Łatvija. Sam Miensk nakiravaŭ zapyt ab hetym siarod inšaha i ŭ Polšču.
«Miensk ničoha nia robić hlabalna. Jon pakul prosta šukaje avaryjnyja vychady»
— Ci nie źviazanaja strymanaja palityka Polščy ŭ pastaŭkach u Biełaruś z palityčnymi pohladami?
— Sapraŭdy, u pytańni impartu rasiejskaj nafty vialikaja palityčnaja nahruzka. Polšča cudoŭna razumieje ŭsie niuansy pastavak z Rasiei na prykładzie pastavak pryrodnaha hazu i kantraktaŭ Varšavy z «Hazpromam». Ale Polšča nia stolki baicca Maskvy, kolki nia bačyć techničnych mahčymaściaŭ dla takich pastavak. I paŭtarusia: ŭ Polščy prosta niama takich kolkaściaŭ i techničnych mahčymaściaŭ dla bieśpierapynnaj pieradačy. Naša kraina pavinna jašče kłapacicca pra ŭłasnuju enerhietyčnuju biaśpieku. Planujučy pastaŭki ŭ Biełaruś, Polšča pavinna padličyć, ci chopić joj potym samoj nafty dla ŭłasnych NPZ.
Napramak syravinnaj palityki, jakuju Rasieja vybrała ŭ Biełarusi, adnaznačna śviedčyć pra toje, što pastaŭki nafty vykarystoŭvajucca jak instrument palityčnaha ŭpłyvu, «hłybokaj intehracyi». Mocnaja zaležnaść Biełarusi ad pastavak i tranzytu rasiejskaj syraviny vykarystoŭvajecca Maskvoj dla nakidvańnia svajoj voli biełarusam. Ale Miensk z hetym ničoha nia robić hlabalna. Jon pakul prosta šukaje avaryjnyja vychady.
«Trubu z Polščy ŭ Biełaruś možna pabudavać za paru hadoŭ»
— A što možna było b zrabić u hlabalnym sensie?
— Dapamahčy Biełarusi pavialičyć uzrovień enerhietyčnaj biaśpieki moža budaŭnictva tryvałaj pierasyłačnaj infrastruktury. Vydatnym rašeńniem hetaha pytańnia byŭ by trubapravod, jaki b złučaŭ Biełaruś i Polšču. Pra heta šmat havorycca, ale bačnych vynikaŭ niama. Taki prajekt možna było b realizavać ciaham niekalkich hadoŭ.
Kali my kažam pra trubu z zachadu na ŭschod, to dadatkovy čas pajšoŭ by na pošuk daroh pastavak. Tut dva varyjanty. Abo heta budzie nie rasiejskaja syravina, abo heta budzie ŭsio ž rasiejskaja syravina, jakaja pradajecca na eŭrapiejskim rynku.
Taki maneŭr zrabiła Ŭkraina, jakaja spyniła prymać haz niepasredna z Rasiei, nabyvajučy jaho ŭ Eŭropie pa eŭrapiejskich cenach. Pra realnyja terminy ciažka havaryć. Heta vielmi vialikaja abstrakcyja. Zachad Eŭropy sam zaležyć ad pastavak nafty z Rasiei. Lubyja maneŭry i tak buduć źviazanyja ź pieramovami z Rasiejaj. Prablema z alternatyŭnymi pastaŭkami nafty dla Biełarusi taksama maje finansavy aspekt — Rasieja ŭ stanie prapanavać nizkija taryfy na hetuju syravinu, što Miensku treba dla padtrymańnia kankurentazdolnaści ŭłasnaj naftavaj haliny.
«Dyversifikacyja Zachadu pa fakcie niabačnaja»
— Kali nie Rasieja, to što?
— Dyversyfikacyja pastavak nafty ŭ našu častku Eŭropy vielmi składanaja. Našyja NPZ dastasavanyja da rasiejskaj nafty, chacia syravina z Saudaŭskaj Arabii, Nihieryi ci Narvehii taksama traplaje ŭ Polšču. Heta prablema ŭsiaho EZ. Siońnia Rasieja — najbujniejšy pastaŭščyk hazu dla Eŭrazvjazu. Budujučy takija prajekty, jak Nordstream 2, Brusel nia tolki ničoha nia robić dla taho, kab dyversifikavać svaje pastaŭki, a naadvarot, sam padstaŭlajecca pad mahčymy palityčny cisk Rasiei.
Mahčymaści dyversyfikacyi ŭ Centralnaj Eŭropie ŭsio jašče mocna abmiežavanyja. Heta stvaraje vialikaje pole dla kampanijaŭ. Polskaja firma Orlen chvalicca, što ŭžo tolki 50% ich nafty pachodzić z Rasiei, a druhaja častka dyversifikavanaja. Ale jašče naležyć zrabić vielmi šmat.
Naminalna Zachad padtrymlivaje dyversyfikacyju, asabliva takija krainy jak Polšča i Litva, ale pa fakcie hetaja dyversyfikacyja niabačnaja. U vyniku heta adbivajecca na takich krainach, jak Biełaruś. Biełaruś pavinna być achoplena admysłovaj apiekaj Eŭraźviazu, kali dla Brusela sapraŭdy važnaja stabilnaść u Eŭropie. Ale ŭ vyniku EZ raskryvaje susiedzkija krainy, pakidajučy sam-nasam z ahresiŭnaj palitykaj Maskvy.
«Kožnaje źmianšeńnie enerhietyčnaj zaležnaści ad Rasiei budzie pahrozaj dla realizacyi palityki Kramla»
— Biełaruś źviarnułasia pa dapamohu da Kazachstanu, Azerbajdžanu i krain Bałtyi. Ci realna heta ŭsio?
— Biełaruś užo sprabavała pastaŭlać naftu ź Iranu i Venesueły. Technična heta mahčyma. Ale pytańnie ŭ tym, ci Miensk vystaić pad ciskam Maskvy. Kožnaje źmianšeńnie enerhietyčnaj zaležnaści ad Rasiei budzie pahrozaj dla realizacyi palityki Kramla. Bieručy pad uvahu, jak daloka zajšła enerhietyčnaja zaležnaść Biełarusi ad Rasiei, nakolki mocnyja rasiejskija palityčnyja ŭpłyvy Kramla ŭ Miensku i toje, što niama nijakaj prapanovy z boku Zachadu, chacia b u formie niejkich pazyk abo bolš hłybokaj zacikaŭlenaści tym, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, možna skazać, što Miensk zastaŭsia sam-nasam sa svajoj prablemaj. Biez rašučaha ŭmiašańnia Zachadu biełarusy buduć stanavicca jašče bolš zaležnymi ad Maskvy.
«Rasiejski haz, moža być, i tanny ŭ dalarach, ale jaho realnaja cana vielmi vysokaja»
— Ci nafta ź inšych krynic moža być tańniejšaj?
— Rachunak za naftu, jaki my atrymlivajem ad Rasiei, nia tolki ŭ valucie. U kožnym kantrakcie z Rasiejaj treba analizavać jaho palityčnyja i hieapalityčnyja nastupstvy. Były staršynia polskaj naftahazavaj kampanii PGNiG Piotr Voźniak skazaŭ niadaŭna, što 20-30% taho, što palaki płaciać za haz, idzie na finansavańnie rasiejskaj armii. Rasiejski haz moža być i tanny ŭ dalarach, ale jahonaja realnaja cana moža być vielmi vysokaj.
Užo ad 1973 hodu, ad embarha arabskich krainach na Zachad z pryčyny vajny «Jom kipur», viadoma, što za pastaŭkami nafty idzie vialiki palityčny składnik. Jaho nielha paźbiahać. Tamu arhanizacyja alternatyŭnych pastavak, navat kali b jany byli troški daražejšyja, čym rasiejskaj nafty, i tak patrebnyja. Najpierš, dla palityčnaj stabilnaści i enerhietyčnaj biaśpieki.
Biełaruś moža być urokam i prykładam dla Eŭropy, što adbyvajecca z krainaj, kali jana pazbaŭlenaja alternatyŭnych pastavak syraviny i jakija za hetym mohuć być palityčnyja nastupstvy. Ja b chacieŭ, kab Zachad źviarnuŭ uvahu na Biełaruś, planujučy svaje kroki, jakija jašče bolš pryviazvajuć EZ da rasiejskich enerharesursaŭ.
«Źmienšyć rasiejski ŭpłyŭ moža tolki rašučaje palityčnaje ŭmiašańnie Zachadu»
— Jakija, na vašu dumku, varyjanty maje Biełaruś?
— Bieručy pad uvahu palityčnuju pierazahruzku ŭ Rasiei, ja maju na ŭvazie zamienu ŭradu i źmieny ŭ Kanstytucyi, Biełarusi moža dapamahčy abo, chutčej, źmienšyć rasiejski ŭpłyŭ, tolki rašučaje palityčnaje ŭmiašańnie Zachadu. Vialikuju rolu tut adyhryvajuć ZŠA i Niamieččyna, krainy, jakija mohuć zacikavicca našym rehijonam.
Pierad tym, jak pačać razmovu pra techničnyja mahčymaści, pra pastaŭki syraviny, pavinny być palityčnyja dziejańni. A ich pakul niama. Pakul Zachad nie zacikavicca Biełaruśsiu, niemahčyma kazać, što my možam realna dapamahčy biełarusam. Adsutnaść palityčnaj voli budzie strymlivać lubyja techničnyja rašeńni. Aściarožnyja zajavy krain Bałtyi pra pastaŭki nafty nia mohuć zamianić ćviorduju reakcyju na ekspansiŭnuju palityku Kramla ŭ Biełarusi.
