Fota Nadziei Bužan.
Niadaŭna Śviatłana Cichanoŭskaja vielmi emacyjna vykazałasia pra biełarusaŭ. Pryviadu cytatu dla tych, chto nie bačyŭ abo pryzabyŭ: «Kali tak lohka možna napałochać ludziej, tady navošta heta ŭsio?
Navošta było davać nadzieju Cichanoŭskamu i potym nastolki rezka ad usiaho admovicca? Ludzi što, pieramien bajacca? Usie chočuć i ŭsie bajacca? Dyk što, adzin Cichanoŭski pavinien byŭ heta rabić? Dyk jon zaraz siadzić. Što, z krainaj — usio?» Akramia taho, jana skazała, što nie adčuvaje vielizarnaj padtrymki.
Śviatłana Cichanoŭskaja: Usie chočuć pieramien i ŭsie bajacca. Adzin Siarhiej pavinien byŭ heta rabić?
Čakana pad artykułam źjaviłasia cełaja kuča kamientaroŭ pra toje, što biełarusy — heta vielmi bajaźlivyja ludzi, z rabskim mientalitetam, vartym dyktatury, i naohuł, žyvuć jany pa zasłuhach. Ale ci tak heta?
Kab nam razabracca ŭ hetym pytańni, nieabchodna znajści relevantnaje paraŭnańnie, krainu z prykładna takim ža palityčnym režymam, palityčnaj kulturaj i kaštoŭnaściami.
Čaściakom, kali razmova idzie pra źmienu ŭłady praź mirnyja revalucyi, vielmi šmat uvahi nadajecca albo aksamitnym revalucyjam kanca 80-ch, jakija mieli miesca va ŭsioj Uschodniaj Jeŭropie, albo revalucyjam va Ukrainie i Hruzii. Ale kali pryhledziecca bolš pilna, hetyja prykłady da situacyi ŭ Biełarusi praktyčna nieprydatnyja.
Aksamitnyja revalucyi kanca 80-ch nie darma adbylisia prykładna ŭ adzin i toj ža čas. U najbolš blizkaj da nas Polščy źmiena režymu adbyłasia nie stolki praź siły prafsajuza «Salidarnaść», kolki praź sistemny kryzis kamunistyčnaj dyktatury, jakaja składvałasia jak kartačny domik. Nahadaju, usiaho za 8 hadoŭ da źmieny režymu ŭ Polščy, u 1981 hodzie, bujnyja pratesty «Salidarnaści» byli žorstka razahnanyja, a ŭsie lidary pratestu pasadžanyja ŭ turmy.
Kamunistyčny režym pratrymaŭsia va ŭsioj Uschodniaj Jeŭropie bolš za 40 hadoŭ. I ŭsie hetyja hady, režymy ŭ takich krainach, jak Čechasłavaččyna, HDR, Polšča paśpiachova dušyli tam pratest. Pryčyny takoj doŭhaj dyktatury dosyć prazaičnyja, pavalić kansalidavany režym, jaki da taho ž maje źniešniuju padtrymku ŭ vyhladzie SSSR, vielmi składana. Patrebnyja asablivyja ŭmovy dla padzieńnia padobnych sistem. I takija ŭmovy skłalisia da kanca 80-ch. Vam hetaja karcina ničoha nie nahadvaje? Dyk niaŭžo my možam nazvać niemcaŭ, palakaŭ ci čechaŭ bajaźliŭcami? Ci možam prypisać im rabski mientalitet?
Zrešty, samo paniaćcie «mientalitet» patrabuje asobnaha artykuła. Kali koratka, hetaje słova nie maje pad saboj nijakaj navukovaj asnovy. My možam kazać pra kulturu, jakaja isnuje ŭ hramadstvie. Jana źmienlivaja i adčuvaje mocny ŭpłyŭ dziaržaŭnych instytutaŭ. Samy vidavočny prykład adsutnaści ŭ realnym žyćci «mientalitetu» — heta padzielenyja narody, takija, naprykład, jak karejcy, kali adna častka ludziej žyvie va ŭmovach samaj žorstkaj dyktatury, a druhaja ŭ adnoj z samych raźvitych azijackich demakratyj.
Ok, a što tam z Ukrainaj i Hruzijaj? Situacyja ŭ Biełarusi mocna adroźnivajecca ad ich tym, što ŭ Biełarusi dyktatura maje kansalidavany vyhlad, čaho nie było i blizka ŭ hetych krainach.
Janukovič nie mieŭ toj ułady, što maje Łukašenka. U parłamiencie tam była sapraŭdnaja apazicyja z razhalinavanaj partyjnaj sietkaj, raznastajnyja niezaležnyja ŚMI, i što samaje hałoŭnaje — vialikaja kolkaść niezaležnaj aliharchii, kožny kłan jakoj mieŭ svaje intaresy, vielizarny ŭpłyŭ i resursy. Jašče adzin važny faktar: Janukoviču nie ŭdałosia zhurtavać vakoł siabie siłavikoŭ. Ale pieraniasi kropla ŭ kroplu paŭtorany Majdan u Biełaruś taho ž pieryjadu, kansalidavany režym Łukašenki jaho b prosta razdušyŭ.
Sprava nie ŭ niejkaj hrandyjoznaj advažnaści ŭkraincaŭ abo bajaźlivaści biełarusaŭ. Sprava ŭ absalutna roznych sistemach, što skłalisia ŭ našych krainach.
Dyk z kim siabie paraŭnoŭvać budziem? Kali kazać pra najbližejšych susiedziaŭ, u jakich jość taki ž dobra kansalidavany i piersanalistyčny režym, heta, biezumoŭna, Rasija. Mnohija hladziać na Rasiju i ŭzdychajuć: «Nu pahladzicie, tam u ich choć by Navalny jość, a ŭ nas što?» Ale na samaj spravie tak zdajecca tolki praz toje, što Rasija pa nasielnictvie ŭ 15 razoŭ bolšaja za Biełaruś. My bačym miljony prahladaŭ Navalnaha — i heta zdajecca čymści zvyšvialikim. Da prykładu, kali ličyć praparcyjna, to 434.000 podpisaŭ za Babryku, heta jak 6.765.735 podpisaŭ za alternatyŭnaha kandydata ŭ Rasii. Praktyčna niemahčyma sabie takoje ŭjavić, tak? Dy za Pucina na vybarach 2018 sabrali 1.600.000 podpisaŭ! 426.000 padpisčykaŭ Niechty ŭ YouTube heta 6.641.021 padpisčyk Navalnaha. Pakul u Alaksieja tolki 3.820.000, praktyčna ŭdvaja mienš. Płošča-2010, navat kali brać dosyć niejtralnuju ličbu ŭ 30.000 pratestoŭcaŭ, heta amal paŭmiljona pratestoŭcaŭ na vulicach Rasii. 100.000 dalaraŭ, sabranych na dapamohu palitźniavolenym u Biełarusi, heta 1 500 000 dalaraŭ takoj dapamohi ŭ Rasii. I heta pry tym, što ŭ Rasii inšadumstva dušycca paraŭnalna miakčej, čym u nas.
I vy ŭsio jašče ličycie biełarusaŭ bajaźliŭcami? Va ŭmovach žorstkaj dyktatury biełarusam udavałasia ładzić sapraŭdy masavyja pratesty, u nas vielmi papularnyja apazicyjnyja błohiery, u nas niama ni adnaho dziaržaŭnaha ŚMI, jaki b mieŭ vialiki ŭpłyŭ na infarmacyjny paradak dnia, internet-terytoryja dyk i zusim prajhrana imi ŭščent. U nas źjavilisia sapraŭdy vielmi papularnyja alternatyŭnyja kandydaty. Naša hramadstva ŭmieje być salidarnym. I nas sapraŭdy šmat.
Dumać, što biełarusy bajaźlivyja, a vy adzin DʼArtańjan u biełym płaščy — hulać na ruku ŭładzie, jakoj tolki i treba stvaryć adčuvańnie, što ŭsie vakoł bajaźliŭcy, durni i ničoha nie razumiejuć u tym, što adbyvajecca. Što nichto vas nie padtrymaje, što vakoł adna čerń… Takija ŭjaŭleńni charakternyja dla dyktatur. Takim režymam vyhadna, kali ludzi nie daviarajuć nikomu, asabliva adzin adnamu. Takija režymy žyvuć za košt pierakanańnia, što čałaviek čałavieku voŭk.
Šlach da vyzvaleńnia — navučycca daviarać tym, chto vakoł nas. Vy nie adny, pamiatajcie pra heta.
