Su Čžy spadziavałasia na vielmi pastupovy praces transfarmacyi. Fota Rojterz
Aun San Su Čžy — dačka lidara ruchu za niezaležnaść Mjanmy, zasnavalnika ŭzbrojenych sił krainy Aun Sana.
Jon byŭ lidaram baraćby krainy za niezaležnaść ad Brytanskaj impieryi. Aun San byŭ zabity ŭ 1947 hodzie, za paŭhoda da taho, jak Mjanma zdabyła niezaležnaść u 1948-m. Chto stajaŭ za zabojstvam, dahetul dakładna nie vyśvietlena.
Su Čžy vučyłasia ŭ Oksfardskim univiersitecie, a paśla viarnułasia na radzimu ŭ 1980-ch. U Anhlii jana vyjšła zamuž za brytanca Majkła Ejrysa. Mienavita dačka lehiendarnaha dziejača nacyjanalnaha adradžeńnia stała simvaličnaj postaćciu paŭstańnia 1988 hoda suprać vajskovaj dyktatury ŭ krainie. Su Čžy zasnavała Nacyjanalnuju lihu za demakratyju — partyju, jakaja pieramahła na pieršych ža svabodnych vybarach 1990 hoda. Ale vajskoŭcy admovilisia pryznać vyniki hałasavańnia.
Paśla hetaha Su Čžy 15 hadoŭ praviała pad chatnim aryštam. U 1995 hodzie joj zabaranili bačycca sa svaimi synami i mužam navat paśla taho, kali ŭ Majkła Ejrysa dyjahnastavali rak.
Rašučaja baraćba Su Čžy za demakratyju i pravy čałavieka ŭ svajoj krainie zrabiła jaje viadomaj va ŭsim śviecie. U 1991 hodzie Su Čžy atrymała Nobieleŭskuju premiju miru. Su Čžy stała nastolki papularnaj, što francuzski režysior Luk Bieson u 2011 hodzie źniaŭ bijahrafičny film pra jaje žyćcio. Jaje časta nazyvali samym viadomym palitviaźniem u śviecie.
Su Čžy zaŭsiody ŭplataje ŭ vałasy śviežyja kvietki sa svajho sadu.
Paśla byli novyja chvali pratestaŭ, a Mjanma pad uładaj siłavikoŭ adstavała ŭ svaim raźvićci nastolki, što ŭ pačatku 2010-ch u krainie jašče nie było mabilnaj suviazi.
Razumieńnie hetaha adstavańnia pryjšło i da hienierałaŭ. U 2011 hodzie jany sami raspačali praces pastupovaj demakratyzacyi. Su Čžy vyjšła na svabodu, hienierały pačali ź joj havaryć. Heta byŭ pieryjad kiravańnia Baraka Abamy. Aptymisty byli natchnionyja.
Paśla pierachodnaha pieryjadu, u 2012 hodzie Su Čžy narešcie dazvolili ŭziać udzieł u svabodnych vybarach. Jaje partyja znoŭ razhromna pieramahła siły staroha režymu. Paśla vybaraŭ u 2015 hodzie Su Čžy faktyčna stała lidarkaj krainy, ale aficyjna źjaŭlałasia ministarkaj zamiežnych spraŭ i dziaržaŭnaj daradcaj — pasada, anałahičnaja pasadzie premjer-ministra. U toj ža čas vajskoŭcy naviazali punkt u Kanstytucyi, jaki błakavaŭ Su Čžy šlach u prezidenty: «Prezidentam nie moža być asoba, blizkija svajaki jakoj majuć zamiežnaje hramadzianstva». A dzieci Su Čžy atrymali pa baćku hramadzianstva Brytanii.
Vajskoŭcy pryznali parazu na vybarach 2015 hoda, ale ŭ Mjanmie zachavałasia dziŭnaje dvojeŭładździe. Vajskoŭcy zhodna z Kanstytucyjaj atrymlivali čverć miescaŭ u parłamiencie i zapis u Kanstytucyi, što źmieny ŭ Kanstytucyi možna ŭnieści tolki 80 pracentami hałasoŭ. Akramia taho, vajskoŭcy atrymali prava sami vyznačać kandydatury ministraŭ abarony i ŭnutranych spraŭ. Takim čynam, vajskoŭcy atrymlivali kantrolny pakiet.
Siłaviki ŭ Mjanmie stali dziaržavaj u dziaržavie, z ułasnymi intaresami, svajho rodu asobnaj kastaj.
Mienavita vajskoŭcy padlili aleju ŭ ahoń etničnaha kanfliktu. Musulmanie rachindža byli pazbaŭlenyja hramadzianstva ŭradam Mjanmy jašče ŭ 1982 hodzie. Heta daŭni kanflikt: bienhalcaŭ rachindža pierasialali ŭ Mjanmu dla pracy na płantacyjach brytanskija kałanizatary, heta pryviało da sprečak za ziamlu. U 2016 hodzie, paśla prychodu Su Čžy va ŭrad, procistajańnie spałachnuła z novaj siłaj. Tysiačy ludziej zahinuli, sotni tysiač byli vymušanyja vyjechać. Isłamskija krainy nazyvajuć situacyju hienacydam.
Tut treba zrabić adstupleńnie. Mjanma — šmatetničnaja kraina, mnohija mienšaści patrabujuć kali nie niezaležnaści, to aŭtanomii. Vyklučny ŭpłyŭ armii tłumačycca hetym stanam zaŭsiodnaj etničnaj napružanaści. Armija śćviardžaje, što biez mocnaj centralnaj ułady, biez kantrolu siłavikoŭ kraina rassyplecca. Su Čžy taksama abapirajecca na birmanskich nacyjanalistaŭ, ale imkniecca trymacca centrysckaha kursu ŭ mnohich pytańniach, u tym liku i z rachindža jana sprabavała łaviravać miž čakańniami budysckaj bolšaści i pravami musulmanskaj mienšaści. I nie ŭvachodzić u kanflikt z vajskoŭcami. Su Čžy spadziavałasia na pastupovy praces dalejšaj transfarmacyi.
Ściah Sajuza Mjanmy. Fota Deposiphotos.com
U 2016 hodzie Su Čžy stvaryła kamisiju pa rasśledavańni zajaŭ ab źvierstvach suprać rachindža. Pry hetym Su Čžy abvinavaciła rachindža ŭ dezynfarmacyi i zajaviła, što zaniepakojenaja terarystyčnaj pahrozaj, što sychodzić ad musulmanskich ekstremistaŭ. Takaja dvaistaść jaje pazicyi ŭ adnosinach da rachindža padarvali jaje reputacyju ŭ śviecie jak zmaharki za pravy čałavieka.
Adnak, jak pakazali apošnija vybary, budysckaja bolšaść u Mjanmie vysoka acaniła pazicyju Su Čžy i jaje palityku. Jaje partyja znoŭ razhromna pieramahła praarmiejskija siły.
Adnak hetym razam zdaryłasia zusim inšaje, čym u 2015 hodzie. Partyja salidarnaści i raźvićcia sajuza, jakaja padtrymlivaje vajskoŭcaŭ, zajaviła pra falsifikacyi i zapatrabavała pieravybaraŭ. Su Čžy nie pajšła na takoje. Tady 1 lutaha 2021 hoda, u dzień, kali novy parłamient musiŭ pryznačyć urad, vajskoŭcy aryštavali Su Čžy i jaje paplečnikaŭ. Jaje sajuźnik, prezident Mjanmy Vin Mjin, — adziny čałaviek, jaki maje kanstytucyjnaje prava abviaščać abo admianiać nadzvyčajnaje stanovišča ŭ dziaržavie. Ale jaho aryštavali razam z Su Čžy. Taki kłasičny vajskovy pieravarot u duchu XX stahodździa.
Vajskoŭcy abjavili nadzvyčajnaje stanovišča ŭ krainie na hod, adnak kolki moža doŭžycca hety hod?
Čytajcie taksama:
«Niezakonnyja partatyŭnyja racyi»: zrynutym lidaram Mjanmy vystavili abvinavačvańni
75-hadovaja Su Čžy viadomaja svajoj upartaściu i ciarplivaściu. Voś užo 35 hadoŭ jak jana praciahvaje baraćbu za demakratyju. Adnak hetaja baraćba ŭsio jašče dalokaja da kanca.
