Naličvaje jon nie mienš jak 100 tysiač nasielnictva, a miescicca… u Sankt‑Pieciaburhu. Vyjšła encykłapiedyčnaje vydańnie «Biełaruski Pieciarburh».
I heta nie adzinaje adkryćcio, jakoje doktar fiłałahičnych navuk, zahadčyk adździeła redkaj knihi Rasijskaj nacyjanalnaj biblijateki, staršynia asacyjacyi biełarusistaŭ Sankt‑Pieciarburha zrabiŭ padčas raboty nad encykłapiedyčnym vydańniem «Biełaruski Pieciarburh». Žurnalisty nazyvajuć knihu ŭnikalnaj,
a sam aŭtar — pieršaj sprobaj prasačyć historyju «ŭschodniaj», rasijskaj dyjaspary biełarusaŭ.
A pačałasia heta praca, kali paŭnočnaja stalica Rasii rychtavałasia adznačyć u 2003 hodzie svoj jubilej. Da śviatočnaj daty adna za adnoj pačali drukavacca knihi, pryśviečanyja nacyjanalnym mienšaściam u Pieciarburhu — historyja abščyny tataraŭ, finaŭ, palakaŭ, niemcaŭ, asiecinaŭ, navat francuzaŭ… A vychadcy ź Biełarusi čamuści maŭčali, choć dahetul i ładzili rehularna navukova‑praktyčnyja kanfierencyi «Sankt‑Pieciarburh i biełaruskaja kultura», pavodle materyjałaŭ jakich vyjšli ŭ śviet 17 «Biełaruskich zbornikaŭ».
 Mikoła Nikałajeŭ |
— Ja skazaŭ sabie: kali nie my, to chto? — uzhadvaje Mikałaj Nikałajeŭ. — Pačaŭ zbirać materyjały i zrazumieŭ, što rablu hienijalnaje adkryćcio.
Vynajšaŭ horad, pra jaki nie zhadvajuć padručniki pa historyi i hieahrafii, tamu što jon za miežami biełaruskaj etničnaj terytoryi. 100‑tysiačny biełaruski horad u Sankt‑Pieciarburhu — bolšy pa nasielnictvie, čym byli ŭ toj čas harady Vilnia, Biełastok, Smalensk, Viciebsk i Minsk!
Zrešty, ličba heta nie absalutnaja. U ChICh stahoddzi ŭ Pieciarburhu pražyvała ŭsiaho kala 20 tysiač vychadcaŭ ź Biełarusi, potym ich kolkaść vyrasła da 40, a tam i da 100 tysiač, a ŭ čas Pieršaj suśvietnaj vajny za košt biežancaŭ dasiahnuła navat 1 miljona čałaviek!
— Pryčym ludzi hetyja byli nie tolki, jak nas vučyli ŭ škole, «pan sachi i kasy», — praciahvaje zdziŭlać daśledčyk. — Ja sustrakaŭ padčas pracy biełarusaŭ — inžynieraŭ, artystaŭ opiery, navukoŭcaŭ, lekaraŭ vyšejšaha kłasa, adnym słovam, intelihiencyju, i było jaje nadziva mnoha.
Ci treba havaryć, što da zapłanavanaj daty skončyć pracu nad knihaj i vydać jaje nie ŭdałosia. Zatoje ŭ vyniku encykłapiedyja, vydadzienaja sioleta, achapiła bolš jak 300‑hadovy pieryjad
i losy bolš jak 2000 vychadcaŭ ź biełaruskich ziemlaŭ, u tym liku i našych sučasnikaŭ.
Vy viedali, naprykład, što siarod našych słynnych ziemlakoŭ — uradženiec Viciebska, słavuty otałarynhołah Alaksandr Prusak (u kožnaha z nas u vuchu jość tak zvanaja «kišenia Prusaka») i stvaralnik u Vajennaj miedycynskaj akademii kafiedry hiniekałohii, jakaja absłuhoŭvała ŭ tym liku impieratarski dom, Eduard‑Anton Krasoŭski — uradženiec Słucka? Abo što i zabojca cara Alaksandra II teraryst Ihnat Hryniavicki, i miedyk, jaki sprabavaŭ vyratavać manaršuju asobu, hienierał Bahdanovič — abodva rodam z Mahiloŭščyny? Ci što biełaruski chirurh i ankołah, zasłužany ŭrač Rasii Michaił Chanievič vyratavaŭ kaliści akademika Lichačova? A što ŭžo ŭ naš čas minčanin Lavon Navasielski — marak, kapitan I ranhu, jaki ŭ svoj čas pieražyŭ apramieńvańnie padčas avaryi na padłodcy, vystupiŭ zasnavalnikam i zarehistravaŭ u meryi Sankt‑Pieciarburha Biełaruskaje hramadska‑kulturnaje tavarystva, jakoje ciapier abjadnoŭvaje niekalki tysiač čałaviek?
«U mianie navat jość teoryja, i jana pačynaje žyć, što mienavita biełarusy — z taho samaha 1 miljona biežancaŭ, jaki sabralisia ŭ horadzie ŭ čas Pieršaj suśvietnaj vajny — zrabili Vialikuju kastryčnickuju revalucyju», — chitra ŭsmichajecca ŭ vusy aŭtar. I hetu teoryju pakul što nichto nie biarecca asprečvać, bo paśla hartańnia staronak «Biełaruskaha Pieciarburha» vierycca ŭ samaje nievierahodnaje…
Tym bolš, što heta nievierahodnaje spadarožničała knizie na ŭsim šlachu. Uzhadać choć by toj fakt, što samo vydańnie stała mahčymym dziakujučy dobraachvotnym achviaravańniam picierskimi biełarusami ŭłasnych hrošaj — ad «scipłaha ŭniosku» ŭ 500 dalaraŭ da 6000, jakija ŭkłaŭ ciapierašni paśpiachovy ŭładalnik zavodaŭ, a ŭ minułym prosty chłopčyk z Mazyra.
Padtrymku — «maralnuju, arhanizacyjnuju i finansavuju» — ździejsniła i Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna».
I ŭsio adno nakład encykłapiedyi pakul što vielmi scipły — u lepšym vypadku 1000 asobnikaŭ.
Ci chopić hetaha na šyrokaje koła čytačoŭ — nastaŭnikaŭ i vučniaŭ, historykaŭ i kulturołahaŭ, biblijatekaraŭ i muziejnych rabotnikaŭ, prosta ŭsich cikaŭnych i dapytlivych da ŭłasnaj historyi entuzijastaŭ, tym bolš adrazu ŭ dźviuch krainach?
— Kateharyčna nie, — pahadžajecca z maimi razvahami Mikoła Nikałajeŭ. — Realna nadrukavana jašče mienš čym 1000 asobnikaŭ, ale heta jašče tolki zajaŭka na knihu, kab pakazać, što jaje možna zrabić dobruju. Ja chaču, kab i sami biełarusy zachacieli vydać «Biełaruski Pieciarburh» tut, u Biełarusi — dla vyvučeńnia historyi, kulturnych suviaziaŭ, jak chočacie.
Pavodle słoŭ namiesnika staršyni praŭleńnia Biełaruskaha hramadska‑kulturnaha tavarystva Sankt‑Pieciarburha Alaksandra Stankieviča, peŭnyja zachady dla «tutejšaha» vydańnia ŭžo zroblenyja. Na sustrečy z ministram infarmacyi Biełarusi Uładzimiram Rusakievičam, jakomu składalniki padaryli «Biełaruski Pieciarburh», takaja mahčymaść abmiarkoŭvałasia — i całkam mahčyma, što naleta encykłapiedyja budzie nadrukavana ŭ nas. A tam — chto viedaje — mahčyma, budzie dapoŭniena novymi źviestkami školnaja prahrama pa biełaruskaj historyi i litaratury.
***
Kamientaryj u temu
Kiraŭnik arhanizacyi «Zhurtavańnie biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» Alena Makoŭskaja:
— Z 2004 hoda my zasnavali sieryju knih, pryśviečanych biełaruskaj emihracyi, jakaja nazyvajecca «Biblijateka Baćkaŭščyny» — užo ŭbačyli śviet 17 knih pa historyi i kultury biełaruskaj emihracyi roznych krain, u tym liku mastackija tvory, jakija raniej nie drukavalisia, daśledavanni pa historyi i žycci dyjaspary ŭ Aŭstralii, ZŠA, na čarzie — Vialikabrytanija, Arhiencina i h.d.
Vydańnie knihi «Biełaruski Pieciarburh» — ja liču, heta ŭvohule praryŭ, bo jana moža stać pačatkam fundamientalnaha daśledavańnia biełaruskaj dyjaspary ŭ Rasii.
***
Padčas źjezdu biełarusaŭ śvietu kniha pradavałasia pa 110 tys. rubloŭ (zaŭvaha NN).
