Fota: belarus24.by
Pazbaŭlać hramadzianstva, zaścierahčysia ad adnapołych šlubaŭ
Mahčymaść stracić hramadzianstva asobna prapišuć u Kanstytucyi (art. 10). Hramadzianstva pazbaŭlali i da kryzisnych 2020-2021 hadoŭ, kali vyśviatlałasia, što čałaviek atrymaŭ jaho biespadstaŭna.
Adnak apošnim časam siłaviki ŭsio aktyŭniej zaklikajuć źmianić zakon takim čynam, kab apanienty ŭłady, asudžanyja za palityčnuju dziejnaść, stracili i hramadzianstva, i majomaść.
Hetyja prapanovy nieparyŭna asacyjujucca ź dziejańniami niamieckich uładaŭ u 30-ja, jakija dziejničali tak u dačynieńni da habrejaŭ, a skončyłasia ŭsio vajnoj i Chałakostam.
U novuju Kanstytucyju dadajecca punkt pra toje, što dziaržava harantuje zachavańnie histaryčnaj praŭdy i pamiaci ab hieraičnym podźvihu biełaruskaha naroda ŭ časy Vialikaj Ajčynnaj vajny (art. 15).
Heta adpaviadaje palitycy apošnich hadoŭ, asabliva aktyŭnaj pracy siłavikoŭ i deputataŭ pa spravie ab «hienacydzie biełaruskaha naroda», za admaŭleńnie jakoha ŭvodzicca kryminalnaja adkaznaść. Prajaŭleńnie patryjatyzmu — abaviazak kožnaha hramadzianina, u prajekcie novaj Kanstytucyi źjaviŭsia i taki punkt (art. 54).
Biełaruskija ŭłady krytykavali za miery suprać tak zvanych darmajedaŭ, bo pa Kanstytucyi prymusovaja praca zabaraniajecca. U novy zakon chočuć unieści punkt pra toje, što kožny hramadzianin pavinien prajaŭlać sacyjalnuju adkaznaść, unosić pasilny ŭkład u raźvićcio hramadstva i dziaržavy (art. 21). U takim vypadku ŭłady zmohuć spasłacca nie tolki na dekret Łukašenki ab spahnańni vypłat ź biespracoŭnych, ale jašče i na Kanstytucyju.
Śledam za Rasijaj, biełaruskija ŭłady vyrašyli ŭzmacnić «tradycyjny siamiejny sajuz», u Kanstytucyju chočuć dadać, što šlub — heta sajuz žančyny i mužčyny (art. 32). Sensu ad hetaha — z hulkin nos, pakolki takaja norma ŭžo daŭno isnuje ŭ Kodeksie ab šlubie.
Vyklučany punkt pra niejtralitet, rasstreły zastajucca
Istotna źmianiajecca pazicyja pa vajskovaj budučyni krainy. Voś što zapisana ciapier u Kanstytucyi: «Respublika Biełaruś stavić za metu zrabić svaju terytoryju biaźjadziernaj zonaj, a dziaržavu — niejtralnaj» (art. 18).
A voś jak hety artykuł vyrašyli źmianić: «Respublika Biełaruś u svajoj źniešniaj palitycy zychodzić z pryncypaŭ roŭnaści dziaržaŭ, nieprymianieńnia siły abo pahrozy siłaj, nieparušnaści miežaŭ, mirnaha ŭrehulavańnia sprečak, nieŭmiašańnia va ŭnutranyja spravy i inšych ahulnapryznanych pryncypaŭ i norm mižnarodnaha prava. Respublika Biełaruś vyklučaje vajennuju ahresiju sa svajoj terytoryi ŭ dačynieńni da inšych dziaržaŭ».
To-bok punkty pra niejtralitet i biaźjadziernuju zonu źnikli.
Biełaruś zastajecca apošniaj krainaj u Jeŭropie i na postsavieckaj prastory, dzie dahetul rasstrelvajuć ludziej pa vyraku suda. U novaj Kanstytucyi nijakich źmien u hetaj častcy nie praduhledžvajecca.
Darečy, mierkavałasia, što ŭ novaj Kanstytucyi źjavicca ŭpaŭnavažany pa pravach čałavieka (ambudsmien). Ale ŭ vynikovym dakumiencie zhadki pra heta niama.
Pa novaj Kanstytucyi Łukašenka b nie moh bałatavacca ŭ prezidenty
Zamacoŭvajecca adziny dzień dla vybaraŭ deputataŭ — apošniaja niadziela lutaha (art. 67).
Vybary pa-raniejšamu budzie kuryravać Centralnaja vybarčaja kamisija, ale abirać čalcoŭ i staršyniu kamisii terminam na piać hod i vyzvalać ich ad pracy prapanujecca Usiebiełaruskamu narodnamu schodu (art. 71).
Adpaviedna, z prezidenta hetaja funkcyja zdymajecca. Taksama UNS zmoža inicyjavać praviadzieńnie respublikanskaha refierendumu, ale pryznačać jaho budzie, jak i raniej, prezident (art. 74).
Prapanujecca źmianić patrabavańni da kandydataŭ u prezidenty (art. 80):
pavialičvajecca ŭzrost — ad 40 hod (ciapier — ad 35),
taksama kandydat pavinien nie mienš za 20 hod stała žyć u Biełarusi, nie mieć zamiežnaha hramadzianstva, vidu na žycharstva za miažoj ci inšych dakumientaŭ, jakija dajuć prefierencyi za miažoj (naprykład, karta palaka).
Termin abrańnia zastajecca raniejšym — piać hod, adzin čałaviek nie moža być prezidentam bolš za dva terminy (art. 81). Hetaja norma ŭ Kanstytucyi ŭžo isnavała, ale ŭ 2004 pa inicyjatyvie Łukašenki praviali refierendum, i kolkaść terminaŭ stała biaźmiežnaj.
Jak i raniej, premjer-ministra prapanujuć pryznačać prezidentu, praŭda, ciapier z papiaredniaj zhody nižniaj pałaty parłamienta (raniej było — prosta sa zhody).
Vyklučany punkt ab pryznačeńni prezidentam staršyniaŭ i sudździaŭ Kanstytucyjnaha i Viarchoŭnaha suda, ale punkt ab pryznačeńni astatnich sudździaŭ zastajecca.
Taksama pa novym dakumiencie, prezident i dalej budzie pryznačać staršyniaŭ Kamiteta dziaržkantrolu, Nacbanka, hienprakurora — pa papiaredniaj zhodzie vierchniaj pałaty parłamienta.
Źmieny pa nadzvyčajnym stanoviščy — jaho chočuć dazvolić uvodzić prezidentu i ŭ vypadku masavych i inšych biesparadkaŭ. Dadajecca, što ŭkazy i rasparadžeńni prezidenta nie pavinny supiarečyć zakonam (art. 85).
Niedatykalnaść dla Łukašenki
Usiebiełaruski narodny schod moža atrymać prava zdymać z pasady prezidenta, kali toj sistematyčna ci hruba parušaje Kanstytucyju, pajšoŭ na zdradu dziaržavie, ździejśniŭ ciažkaje złačynstva.
Pracedura takaja: inicyjavać razhlad moža abo nie mienš za tracinu deputataŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ, abo nie mienš za 150 tysiač vybarcaŭ. Rasśledavańnie abvinavačvańnia arhanizujecca UNS.
Uklučajecca i Kanstytucyjny sud, jaki vyrašaje, ci parušyŭ prezident Kanstytucyju. Prahałasavać za adstaŭku pavinna bolš za pałovu składu Schodu.
Kali za dva miesiacy členy UNS nie prahałasavali, inicyjatyva adchilajecca, prezident praciahvaje siadzieć u svaim kreśle.
U vypadku vakansii pasady prezidenta, kali jon, naprykład, nie zmoža vykonvać svaje abaviazki, paŭnamoctvy časova pierachodziać staršyni Savieta Respubliki (art. 88-1). Na siońnia hetuju pasadu zajmaje Natalla Kačanava, adna z samych viernych paplečnic Łukašenki.
U vypadku zabojstva prezidenta, zamachu na jaho žyćcio, aktu teraryzmu, ułada pierachodzić da Rady Biaśpieki.
Prapisany ŭ novym dakumiencie i status byłoha prezidenta — jamu prapanujuć pakinuć niedatykalnaść, abiacajuć nie pryciahvać da adkaznaści za dziejańni na pasadzie kiraŭnika dziaržavy (art. 89).
Łukašenka, kali jon pakinie post prezidenta, zmoža nie tolki trapić u delehaty UNS, ale jašče stanie pažyćciovym čalcom Savieta Respubliki (z paznakaj: ź jahonaj zhody).
Čym budzie zajmacca Usiebiełaruski narodny schod?
Asobny raździeł u Kanstytucyi pryśviečany Usiebiełaruskamu narodnamu schodu. Hetaja častka dakumienta — samaja sprečnaja.
Najpierš niezrazumieła, jak čalcy Schodu mohuć być pradstaŭnikami naroda, kali narod niepasredna ich nie abiraje, u adroźnieńnie ad, naprykład, deputataŭ (pry ŭsich minusach vybarčych pracesaŭ u Biełarusi).
U novaj Kanstytucyi chočuć prapisać, što Usiebiełaruski narodny schod — heta najvyšejšy pradstaŭničy orhan ułady, jaki vyznačaje stratehii raźvićcia hramadstva, zabiaśpiečvaje niepachisnaść kanstytucyjnaha ładu, pierajemnaść pakaleńniaŭ i hramadzianskuju zhodu.
Kaho ŭklučać u delehaty? Prezidenta, pryčym Łukašenka tam budzie ŭ lubym razie, bo ŭ prajekcie prapisana — i dziejny, i były prezident; pradstaŭnikoŭ usich halin ułady; miascovych deputataŭ; pradstaŭnikoŭ hramadzianskaj supolnaści.
Nahadajem, na papiarednich Schodach pradstaŭnikoŭ apazicyi nie było, ich prosta nie dapuskali na etapie farmavańnia składu delehataŭ.
Zamacoŭvajecca, što kolkaść delehataŭ UNS moža dasiahać 1200 čałaviek, termin abrańnia — na piać hadoŭ. Pasiadžeńni buduć pravodzicca jak minimum raz na hod.
Delehataŭ nie buduć vyzvalać ad pracy, hetuju nahruzku jany pavinny sumiaścić z asnoŭnaj dziejnaściu. Staršyniu abiaruć tajemnym hałasavańniem.
U kampietencyi CVK dadajecca praviadzieńnie vybaraŭ delehataŭ Usiebiełaruskaha narodnaha schodu. Pakul nie pryniaty zakon ab dziejnaści UNS, pracedura abrańnia nie prapisanaja. Naprykład, niezrazumieła, kolki čałaviek budzie uvachodzić u prezidyum UNS i jakimi kampietencyjami jany pavinny vałodać. Ale z tekstu prajekta Kanstytucyi možna mierkavać, što pradstaŭnikoŭ miascovych deputataŭ i hramadzianskaj supolnaści buduć vyznačać vybarcy.
Jakija zadačy chočuć uskłaści na UNS:
- Zaćviardžeńnie nakirunkaŭ unutranaj i źniešniaj palityki, vajskovaj daktryny, kancepcyi nacyjanalnaj biaśpieki.
- Zaćviardžeńnie prahramy sacyjalna-ekanamičnaha raźvićcia.
- Uniasieńnie prapanoŭ pa źmienach Kanstytucyi.
- Inicyjavańnie novych respublikanskich refierendumaŭ.
- Prava vyrašać, ci prajšli vybary lehitymna.
- Prymać rašeńnie ab źniaćci z pasady prezidenta.
- Uviadzieńnie nadzvyčajnaha stanovišča.
- Abrańnie i adpraŭka ŭ adstaŭku staršyniaŭ i sudździaŭ Kanstytucyjnaha i Viarchoŭnaha sudoŭ (na padstavie prapanoŭ prezidenta).
- Adpraŭka vajskoŭcaŭ dla ŭdziełu ŭ bajavych dziejańniach za miažoj (na padstavie mierkavańnia prezidenta).
- Davać uznaharody prezidentu i inšym asobam.
- Davać daručeńni dziaržorhanam.
Śpis nie vyčarpalny, adznačajecca, što ŭ Schodu buduć i inšyja paŭnamoctvy, ustanoŭlenyja Kanstytucyjaj i zakonami. Kampietencyi UNS jašče prapišuć u asobnym zakonie. Moža być, tady stanie bolš zrazumieły miechanizm, jak novy orhan budzie pracavać i jakija dakładna zadačy vyrašać, pakul pieralik vyhladaje zanadta ahulnym.
A što ž tady z deputatami Pałaty pradstaŭnikoŭ? Im praciahnuć paŭnamoctvy, termin pavialičvajecca z čatyroch da piaci hadoŭ.
***
Dajecca dva hady na toje, kab usie zakony i ŭkazy adpaviadali novaj Kanstytucyi.
Ułady kažuć, hramadzianie mohuć dasyłać svaje mierkavańni i prapanovy pa novaj Kanstytucyi (na elektronny adras [email protected]).
Ci paŭpłyvajuć jany na štości? Da dnia hałasavańnia, nahadajem, zastajecca dva miesiacy.
