Demanstranty ŭ Adesie na Maršy adzinstva, 20 lutaha 2022 h. Fota: AR / Emilio Morenatti
«NN»: Vajna da Adesy išła pastupova. Jak pieražyvałasia nabližeńnie niepaźbiežnaha — i nakolki realnaść akazałasia bolš strašnaj za čakańni?
Darja: Toje, što kolkaść biełaruskich i rasijskich vojsk na miažy z Ukrainaj z kožnym dniom stanovicca nieadekvatnaj, razumieli ŭsie. Adnak nichto nie vieryŭ da apošniaha, što vajskovaja ahresija spraŭdzicca.
Tut usie nazyvali taki raskład samahubstvam dla Pucina — i tamu niejkaj paniki nie nazirałasia. Chvalavalisia chiba što 16-17 lutaha, kali ŭ navinach kazali pra «hadzinu Ch» dla ataki. Adnak paśla nastupiła zacišša. I narod staŭ zvykacca z dumkami, što hetaja situacyja — vyklučna psichałahičny cisk, jaki nakručvaŭsia fejkami.
Tamu kali vajna sapraŭdy raspačałasia, my z mužam navat nie źviarnuli na jaje ŭvahi. Kala piataj ranicy dzieści la doma nadaryłasia niekalki vybuchaŭ, jakija pabudzili horad. My pabiehali pa kvatery, krychu pahałasili. A paśla vyrašyli, što navat kali heta ŭvarvańnie, to Adesa zanadta ŭžo daloka ad miescaŭ, dzie hrupavalisia rasijskija vajskoŭcy. Tamu adkłali siamiejnuju «stratehičnuju radu» da ranicy, a paśla ŭžo čytali naviny dy dumali, jak žyć dalej.
«Pa horadzie dziejničaje sistema parolaŭ, i kali ich nie viedaješ dy apyniešsia tam, dzie nie treba, to zajmieješ bujnyja prablemy». Fota: Bloomberg
Składaniej za ŭsio było vyrašyć źjazdžajem albo zastajemsia. Nie było razumieńnia, na čyim baku pieravaha, jak suadnosiacca siły, kudy hetaja vajna moža pierakinucca. Adnačasova čytali naviny, telehram-kanały — i to kidalisia źbirać rečy, to admaŭlalisia ŭvohule niešta rabić dla pierajezdu. Narešcie sieli vočy ŭ vočy z mužam, prahavaryli ŭsie «za» dy «suprać» — i vyrašyli zastacca.
Pa-pieršaje, muž — lekar, tamu moža być karysnym niepasredna ŭ Adesie. A pa-druhoje, šlach za miežy ryzykavaŭ stać vielmi niebiaśpiečnym kvestam. Na pahranpierachodach — piekła, na błokpastach — niepradkazalnaje staŭleńnie da biełarusaŭ. Naprykład, kamuści admaŭlali va ŭjeździe na padychodach da Lvova, inšych spyniali raniej. Byli i tyja, chto dajechaŭ, ale ŭvieś šlach atrymlivaŭ viadro brudu dy abraz…
Tamu zastalisia ŭ Adesie. Vałanciorskaja praca — čym nie dapamoha horadu? Nabyvać ježu dy roznyja tavary, płacić padatki — taksama karyść dziaržavie. A strach i niebiaśpieka, dyk jany dla ŭsioj Ukrainy aktualny, a nie tolki tut, kali hučyć sirena dy pracujuć srodki SPA.
«NN»: Ci nadaralisia ŭžo ŭ Adesie situacyi, jakija šturchali ludziej masava chavacca ŭ bambaschoviščy?
Darja: Vaźmu za prykład vybuch na naftabazie kolki dzion tamu — jon adbyŭsia kiłamietry za čatyry ad miesca, dzie žyviom. Navat videa, jakoje vy bačyli ŭ siecivie, rabiła našaja susiedka z bałkona na niekalki pavierchaŭ nižej. Dyk voś, huki žudasnyja, vid apakaliptyčny — tam ŭsio hareła cełyja sutki paśla vybuchu. Ale ŭ bambaschovičša ni my, ni šmatlikija žychary vakolic nie pajšli.
Z adnaho boku, kali ŭ stratehičny abjekt pacelili, naŭrad ci nadalej abstreł praciahniecca. Tak, viedaju, jość žudasnyja vyklučeńni kštałtu Maryupala albo Charkava, adnak tut usio pakul nie tak surova. Ź inšaha boku, mieli vopyt siabroŭ ź Izraila, što pieražyvali bambardziroŭki, mieli vopyt žycharoŭ Dniapra dy Łuhanščyny.
Na hetych padstavach vysnovy adnaznačnyja: kali za dźvie chviliny z pačatku sireny ŭ bambaschoviščy nie schavaŭsia, lepiej užo nie biehać — u kvatery budzieš u bolšaj biaśpiecy.
Pakolki ŭ nas niarvovy sabaka, jaki bujna reahuje nie nieznajomych ludziej (a ŭ bambaschoviščy ich vidavočna mnoha), u padvał nie spuskajemsia. Da taho ž mnie składana heta rabić: jeść prablemy z nahoj, a my žyviem na apošnim paviersie šmatpaviarchovaha doma. Tamu pakul źbiaromsia dy dojdziem tudy, vidavočna, projdzie šmat času. Tamu chavajemsia ŭ kvatery.
«NN»: Jak vyhladaje kamiendanckaja hadzina ŭ Adesie — i naskolki niebiaśpiečna ŭ hetyja časy ŭ horadzie?
Darja: Pra abmiežavańni zvyčajna paviedamlajuć telehram-kanały. Ich vielizarnaja kolkaść — ad łakalnych da ahulnaŭkrainskich. Tamu kali navat zachočaš prapuścić infarmacyju, nie atrymajecca, bo ludzi (susiedzi, siabry) raspaviaduć, što i jak. Napačatku pa vychodnych siadzieć doma było treba z 7 hadzin viečara, adnak z pavieličeńniem śvietavoha dnia «dedłajn» adsoŭvaŭsia da 8-9.
U hety čas zabaroniena vychadzić na vulicu — vyklučeńnie dla tych, chto maje śpiecyjalnyja dazvoły. Pa horadzie dziejničaje sistema parolaŭ, i kali ich nie viedaješ dy apyniešsia tam, dzie nie treba, to zajmieješ bujnyja prablemy.
Usio skiravana na adłoŭ dyviersantaŭ, jakich, kali kazać ahułam, užo niekalki socień, napeŭna, pierachapili.
Byli navat vypadki, kali ludzi z TRA stralali pa mirnych žycharach — tyja nie prosta «zabili» na kamiendanckuju hadzinu, a jašče i viali siabie nieadekvatna: ci to spračacca sprabavali, ci to da vajennych čaplalisia albo abražali…
U minułyja vychodnyja kamiendanckaja hadzina ŭvohule ciahnułasia amal dvoje sutak — z-za bambardzirovak Krapiŭnickaha pa susiedstvu. Da taho ž admianili masavyja śviatkavańni dnia vyzvaleńnia Adesy. Dyk tolki za hety čas u horadzie aryštavali pad 50 čałaviek: u ich znachodzili telefony sa zdymkami stratehičnych abjektaŭ albo łavili na sprobach kaardynacyi rasijskich vojskaŭ.
«NN»: Ci možna kazać pra rost jednaści ŭnutry biełaruskaj dyjaspary?
Darja: Jednaść i raniej była na ŭzroŭni. Kožny tydzień rehistravali dy atrymlivali dazvoł na praviadzieńnie akcyj salidarnaści, što ładzilisia pa niadzielach. Niekatoryja byli nastolki vialikija pa kolkaści, što navat milicyja supravadžała. Pry kavidzie, kaniešnie, dziejničali abmiežavańni. Adnak biełarusaŭ heta nie spyniała: vytrymlivali ŭsie patrabavańni miedykaŭ, ale ŭsio roŭna pra siabie zajaŭlali. Naprykład, za miesiac da pačatku ŭvarvańnia jakraz ładzili antyvajennuju akcyju — i zaklikali papiaredzić kanflikt miž Rasijaj dy Ukrainaj.
Cikava, što abyjakavych siarod adesitaŭ uvieś hety čas nie nazirała. Adny padychodzili padtrymlivali, inšyja spračalisia. Chtości prosta raspytvaŭ pra detali, kab być u kursie dy sfarmiravać punkt hledžańnia. Ludziam važna było adreahavać i zrazumieć, čaho my damahajemsia.
Kali pačałasia vajna, našyja chłapcy vyrušyli na dapamohu Ukrainie: chtości ŭ TRA zapisaŭsia, inšyja ŭ ZSU. I z hetym źviazana niezvyčajnaja historyja. Biełarus, jaki źjechaŭ ad pieraśledu za palityčnuju dziejnaść, na radzimie atrymaŭ u plečy kryminalnuju spravu. Jamu pasprabavali «pryšyć» narkatyčny abarot — i navat padali zapyt na ekstradycyju. Dzieviać miesiacaŭ tut ciahnuŭsia sud, padčas jakoha chłapiec znachodziŭsia pad chatnim aryštam z abmiežavańniami na pierasoŭvańnie i branzaletam na nazie.
Kali raspačałasia vajna, jon vyrušyŭ u vajenkamat, raspavioŭ svaju historyju i skazaŭ, što niahledziačy na akaličnaści, choča iści baranić Ukrainu. Jaho aficyjalna pryniali ŭ ZSU dy vypravili ŭ armiju. Adnak paralelna prakuratura raspačała spravu nakont parušeńnia praviłaŭ chatniaha aryštu dy zapatrabavała ŭžo realnaha aryštu.
«Biełarusam, jakija pieražyli vybary dy padziei paśla ich, zaraz praściej usprymać vajnu i jaje naviny, čym ukraincam». Fota: 24tv.ua
Tut voś dyjaspara i pryjšła na dapamohu. Abjadnalisia z ŭkraincami, pajechali da Marčanki — kiraŭnika miascovaj ułady — dy zapatrabavali biełarusa abaranić. Tym bolš jon navat pra sud u Adesie pa svajoj spravie nie viedaŭ z-za udziełu ŭ bajavych dziejańniach. Karaciej, padniali buču, jakaja na niekalki tydniaŭ raściahnułasia. I ŭ vyniku chłapca apraŭdali! Bolš za toje, prakuratura sustrečnuju pozvu atrymała za zdradu radzimie, bo turbavała čałavieka, jaki aficyjna słužyć u ZSU.
«NN»: Što adkazvaješ u sprečkach, kali čuješ «vaš Łukašenka dapamahaje zabivać ukraincaŭ»?
Darja: Čuła pra takija historyi, asabliva ad siabroŭ ź Lvova. Tam sustrakajucca miescy z šyldaj na ŭvachodzie «biełarusaŭ dy rasijan nie absłuhoŭvajem», a kali niešta zamaŭlaješ, zapytvajuć pašpart. Adnak u Adesie — roznanacyjanalnym i bolš ruskamoŭnym horadzie — takoha niama.
Adnak što adznačyła b: tut, va Ukrainie, ludzi amal nie ŭ kursie našaj baraćby apošniaha hoda-dvuch. Usie viedajuć, što ŭ 2020-m u Biełarusi było niejkaje supraćstajańnie z Łukašenkam z-za taho, što jon prajhraŭ vybary. Ale ŭsio astatniaje — mima kasy.
Treš, jaki adbyvaŭsia i adbyvajecca ŭ SIZA, kolkaść ludziej, jakija traplali ŭ turmy paśla kožnaj mirnaj akcyi dy hvałt, absurdnaść abvinavačvańniaŭ, pa jakich navat niepaŭnaletnija atrymlivali terminy… Miascovy lud — i nie tolki pra Adesu razmova — usiaho hetaha detalova nie viedaje! Kožny raz, kali viadziom raspoviad pra pratesty, u ludziej vočy pa piać kapiejek. Maŭlaŭ, heta niemahčyma.
Tamu niehatyŭ, jaki siońnia tranślujecca ŭkraincami da biełarusaŭ, sychodzić ź ich razumieńnia, što my ŭvieś čas ničoha nie rabili. Jak i zaraz, darečy: siadzieli roŭna i puścili da siabie rasijskaje vojska. Tam, dzie dla biełarusaŭ paviestka aktualnaja dy štodzionnaja, dla miascovych — prabieł u infarmacyi.
Voś i prychodzicca davodzić: padtrymaj Ukraina pratesty dva hady tamu, a nie nabyvaj u Łukašenki naftu dy haz, hladziš, zaraz by z boku Homiela dy Mazyra anijakija rakiety nie lacieli.
«NN»: Ci isnuje zaraz niejkaje kulturnaje žyćcio u horadzie?
Darja: Doŭhi čas tut znachodziŭsia Śviatasłaŭ Vakarčuk — śpiavaŭ pieśni, rabiŭ pierfomansy, kab maralna padtrymać ludziej. Jašče zavitvaŭ Kola Sierha i davaŭ kancert naprykancy kursaŭ, što ładzilisia dla paramiedykaŭ pa akazańni pieršaj dapamohi.
Tut pieryjadyčna hraje muzyka z bałkonaŭ, ludzi źbirajucca na vulicach i ździajśniajuć niejkija mini-vystupy. Kali na plažach chłapcy źbirali miachi ź piaskom — heta davoli doŭhaja dy ciažkaja praca — entuzijasty pastavili pobač ustanoŭku z bubnami dy hrali muzyku. Usio bolej i bolej adkryvajecca kafe i restaranaŭ — ludzi adhuknulisia na prośby dziaržavy adnavić biznes. Tamu nie prablema vybracca ŭ centr dy pasiadzieć z kubkam kavy.
«NN»: Jak źmianiŭsia słavuty adeski humar padčas vajny?
Darja: Heta nie humar, a ład žyćcia. Ludzi staviacca da akaličnaściaŭ ź niejkim iraničnym pafihizmam. Dla ich prablema — nie prablema.
Nu, naprykład, abviaścili «suchi zakon» na terytoryi ŭsioj vobłaści i zabaranili prodaž luboha ałkaholu. Adnak minuła kolki hadzin, i na Pryvozie možna ŭžo znajści i piva, i kańjak, jaki akružaje maskirovačnaja sietka z padśvietkaj. Karaciej, pasył taki: kali my ŭžo zastalisia, čaho bajacca? Hetym situacyju nie palepšyš.
«NN»: Jak źmianiła vajna ciabie — čałavieka, jaki prajšoŭ praz usie vyprabavańni 2020-ha?
Darja: Padajecca, što biełarusam, jakija pieražyli vybary dy padziei paśla ich, zaraz praściej usprymać vajnu i jaje naviny, čym ukraincam. Jak minimum tamu, što nas minułyja dva hady pryvučyli da prostaj iściny — dna niama. I kožny raz, kali niešta varjackaje adbyvałasia ŭ Biełarusi, my mierkavali, što horaj užo nia budzie. Adnak prachodziŭ tydzień — i jašče bolš hvałtoŭnyja padziei bili pa krainie. Tut zaraz heta ratuje psichiku.
Pieršyja tydni vielmi chacieła papłakać. Było vielmi strašna, baluča. Adnak nie mahła navat ślazinki vycisnuć, kab atrymać palohku. Mahčyma tamu, što arhanizm byŭ pastajanna skancentravany na atrymańnie i filtry infarmacyi. I tolki paśla taho, jak pad Kijevam spynili ruskaje vojska, mianie kančatkova adpuściła. Zrazumieła, što ŭsio moža skončycca dobra — i prarydałasia. A paśla pačała šukać sposaby, kab dapamahać tut i nabližać pieramohu.
«Naša Niva» adnaŭlaje zbor danataŭ — padtrymać prosta
«Tut siońnia biełarusaŭ usprymajuć jak pasłuhačoŭ terarystaŭ»
