Fota pradstaŭlenyja pres-słužbaj Pałka Kastusia Kalinoŭskaha. Fota Paŭła Kryčko
— Nie mahu skazać, što ja šmat refleksavaŭ nakont svajoj viny pierad ukraincami. Ja adrazu razumieŭ, što niešta treba rabić i dumaŭ tolki ab hetym, — pryznajecca bajec Pałka Kastusia Kalinoŭskaha S., uspaminajučy svaje adčuvańni 24 lutaha.
Jak tolki stała mahčyma, S. adpraviŭsia na front mienavita tamu, što «adčuvaŭ siabie abaviazanym». Ab tym, što prymusiła biełaruskaha chłopca, jaki šmat hadoŭ dobra žyŭ u Jeŭropie, kinuć usio i ryzykavać svaim žyćciom, jon ščyra raskazaŭ «Salidarnaści».
— Dziela spraviadlivaści skažu, što ja nie kožny dzień ryzykuju svaim žyćciom, — papraŭlaje surazmoŭca. — Nie kožnaja rakieta, jakaja lacić pa Mikałajeŭskaj vobłaści, dzie ja zaraz znachodžusia, nakiroŭvajecca ŭ moj bok.
— Ale ž vas čakaje niebiaśpieka nie tolki ad rakiet?
— Byvaje. Ja minamiotčyk. Kožny raz, kali pačynaješ stralać, razumieješ, što ciabie mohuć vyznačyć, i ty stanieš mišeńniu, i paśla pačnuć adpracoŭvać pa tabie. Treba paśpieć.
Ci kali raptam treba biehčy pa ježu abo vadzičku, i ty laciš na adrenalinie i viedaješ, što ŭ luby momant ciabie moža spalić dron.
A tak minamiotčyk nie pracuje pastajanna. Kali raźviedka prajšła i kaža, što źjavilisia novyja tranšei na niejkaj adlehłaści, adpracujecie? «Biez prablem», — kažam my, i pačynajecca praces łahistyki, — dzielicca padrabiaznaściami svaich budniaŭ S.
Jon razmaŭlaje vielmi spakojna, časta ŭśmichajecca, byccam by vajna — heta, jak jon i śćviardžaje, «takaja ž praca». Tolki hetuju pracu šmat chto nie vybiraŭ. Ale ž rabić jaje ŭsio roŭna treba, upeŭnieny surazmoŭca.
— Ty nie znachodzišsia kruhłyja sodni na pieradavoj. Vajna — heta vielmi šmat roznych spraŭ: pajechać za čymści, pryvieźci, pačyścić, razabrać, pieravieści z adnaho miesca ŭ inšaje, damovicca nakont ramontu mašyny, zapravić. U takich maleńkich spravach prachodzić šmat času.
Tut treba chadzić u narady ŭ stałovuju, myć padłohu. Vajna — heta praca, u jakoj niama ničoha pafasnaha, heta ciažkaja brudnaja praca. Niekatoryja vidy hetaj pracy nie vielmi padabajucca. Nichto nie lubić kapać, a tut łapata — naš lepšy siabar. Heta naša pieršaja zbroja.
Kab ciabie nie zabili, treba zakapvacca. A sonca śviecić, ź ciabie prosta ljecca, ty ŭvieś mokry i brudny. Heta nastolki nie paetyčna i nastolki niepryhoža vyhladaje, što vy navat sabie nie ŭjaŭlajecie, — znoŭ uśmichajecca S.
Jon źjechaŭ ź Biełarusi bolš za dziesiać hadoŭ tamu, kab vučycca ŭ Jeŭropie. Śpiecyjalnaść vybraŭ z vobłaści linhvistyki. Dadaje, što zbroju ŭ rukach nikoli nie trymaŭ. Ale ž bajavy nastroj byŭ vyznačany pad upłyvam abstavinaŭ.
— Maje pieršyja zatrymańni byli, kali ja jašče vučyŭsia ŭ škole. U hadoŭ 15-16 mianie zatrymlivali za ŭdzieł u apazicyjnych akcyjach. Ja chadziŭ i na Dzień Voli, i na Čarnobylski šlach, i na paślavybarčyja pratesty, — uspaminaje surazmoŭca «Salidarnasci». — Naohuł, na sodniach ja siadzieŭ piać ci bolej razoŭ.
Nie mahu skazać, što raniej da «palityčnych» adnosilisia pa-inšamu. Byvała pa-roznamu. Prymuć hrupu ludziej, a pabjuć tolki troch. Ale źbivali zaŭsiody, zaŭsiody byli pałamanyja nasy i rebry. Nie treba kazać, što raniej u hetaj krainie byli niejkija druhija siłaviki. Jany byli takija ž i rabili toje samaje. I mnie taksama dastavałasia.
Prosta raniej nie było takoha maštabu, jak u 2020 hodzie. Ale mnie mienavita tady pašancavała. Nas ź siabrami złavili 10 žniŭnia kala Steły. Adkryli našy zaplečniki — tam čornyja maski, čornaje adzieńnie. Jany adrazu skazali: «Heta našy klijenty».
A tady ŭviečary adbyvaŭsia sapraŭdny kałaps, jany zatrymali stolki ludziej, što prosta nie mahli ŭsich ucisnuć u aŭtazaki i busy, jakija padychodzili i padychodzili. My čuli, jak tyja, chto spyniŭ nas, prasili pa racyi niejkaj dapamohi, a ŭ adkaz ich prosta pasyłali.
U niejki momant tym, chto nie źmiaściŭsia ŭ aŭtazak, dali padpatylnikaŭ i skazali, kab my vas bolš tut nie bačyli. Takaja łajt-viersija. U tyja dni jany sapraŭdy nie spraŭlalisia z patokam ludziej, jašče adnaho majho znajomaha zahruzili ŭ niejki kamaz i vykinuli za horadam.
Ale ž šmat kaho tady raźvieźli pa tych spartzałach, dzie vielmi mocna źbivali. Moj brat, maje znajomyja taksama trapili ŭ heta piekła i viarnulisia ŭsie sinija.
Praz paŭhady S. źjechaŭ ź Biełarusi.
— Ja bačyŭ, što maich znajomych pačynajuć zatrymlivać užo metanakiravana, i razumieŭ, što i mianie heta nie minie, tamu viarnuŭsia ŭ Jeŭropu. Toje, što adbyłosia ŭ 2020 hodzie, kaniešnie, było kruta, i mnie navat padałosia, što ŭ pavietry visić niešta takoje, što napalvała atmaśfieru, byccam by zaraz niešta budzie. Ale mirny pratest nie zmoh pieramahčy hetuju žorstkaść.
— Ci vieryli vy ŭ toje, što pačniecca vajna?
— Ja heta viedaŭ, pa-pieršaje, z-za taho, što jana ŭžo išła z 2014 hoda na Danbasie, i supiarečnaści bakoŭ nijak nie vyrašalisia. Pa-druhoje, u mianie nikoli nie było iluzij nakont Rasiei. Bačyŭ, što heta impieryja, a jany, kali nie razrastajucca, pačynajuć raspadacca.
Ja viedaŭ pra ŭsie vojny, jakija viała Rasieja i razumieŭ, navošta jany joj. Razumieŭ, što ŭ nas taki susied, jaki pastajanna choča ŭsich źjeści.
Pomniu, jak u 2008 hodzie jechaŭ pa Jeŭropie aŭtastopam, i mianie padabraŭ niejki ruski. Užo tady jon raskazvaŭ mnie, jak jany zaraz vyratujuć usich u Hruzii. To bok mazhi ŭ ich byli pramytyja jašče z tych časoŭ.
Tamu mnie padavałasia, što vajna pačniecca. Bačyŭ heta vojska na miažy. Ale navat ja nie moh ujavić sabie maštabu, dumaŭ, što ŭsio ž kanflikt budzie łakalnym niedzie na Danbasie. Nie čakaŭ i taho, što zachodzić buduć ź Biełarusi. Było vielmi kryŭdna i baluča z-za ŭsiaho hetaha.
— Jak doŭha vy razvažali nad pytańniem, vajavać ci nie?
— Ja asabliva nie razvažaŭ, prosta šukaŭ varyjanty. Užo ŭ pieršy tydzień vajny niekalki znajomych biełarusaŭ sprabavali zajechać va Ŭkrainu, ale ŭ ich nie atrymałasia.
Napačatku sakavika dobraachvotnikaŭ pačali ŭpuskać, praź miesiac praces staŭ jašče bolš adrehulavanym. Nas vielmi mocna praviarali ŭ centry ŭ Varšavie, ale praź miažu my ŭjazdžali ŭžo biez usialakich prablem. Nas było čałaviek 20. Usie — biełarusy z roznych krain Zachodniaj Jeŭropy, siarod nas byli i tyja, chto žyŭ tam šmat hadoŭ, i tyja, chto pierajechaŭ paśla 2020 hoda.
My adrazu nakiroŭvalisia ŭ Połk Kalinoŭskaha. I paśla pryjezdu nas adpravili ŭ vučebku.
— Vy dahetul nie trymali zbroju ŭ rukach?
— Nie, što vy! Ja nikoli nie chacieŭ iści ŭ biełaruskuju armiju. Dla mianie heta adzin z represiŭnych instytutaŭ. Ale ž hałoŭnaje — žadańnie. I ja ŭsiamu navučyŭsia. Z pačatku červienia ja ŭžo na poŭdni Mikałajeŭskaj vobłaści.
— Tam, dzie amal kožny dzień bambiać?
— Zaraz — da, a tady było našmat radziej.
— Kali byvaje strašna mužčynu sa zbrojaj?
— Kaniešnie, byvaje strašna. Kali vam chtości skaža, što jamu zusim nie strašna, to jon abo vielmi doŭha vajuje i ŭ jaho ŭžo ŭsie pačućci prytupilisia, abo jon krychu pierabolšvaje.
Ale hałoŭnaje, nie dapuścić paniki. Padčas pieršych abstrełaŭ mnie było, afihieć, jak strašna! Paźniej pryzvyčajvaješsia, ale kali vielmi blizka štości razryvajecca, asabista mnie i zaraz strašna. Ja nie zmahu stajać u poŭny rost, kali čuju dzieści pobač śvist miny.
Ale heta strach, jaki dapamahaje, strach samazachavańnia, jaki časta ratuje na pazicyi.
Strašna, kali bačyš paranienych tavaryšaŭ, na minułym tydni ja čuŭ pra zabitaha ziemlaka ź inšaha bataljona. Ja asabista viedaŭ našych niadaŭna zabitych chłopcaŭ i tych, što trapili ŭ pałon.
— Ale ž u vas imavierna jość takaja opcyja: spynicca, kali zachočaš, i źjechać?
— My tut usie — dobraachvotniki, kaniešnie, možna napisać rapart. Nas nie trymajuć siłkom. Ale vypadkaŭ, kali ludzi, naprykład, nie vytrymlivajuć paśla taho, jak traplajuć na pieradavuju, ja nie pamiataju. Kali i byli, to adzinkavyja, bo pra ich nieviadoma šyroka.
Było, kali rodnyja naciskali, i čałaviek vybiraŭ ich bok. Ale jość i inšyja vypadki, naprykład, razvod z žonkaj, jakaja nie zmahła źmirycca z tym, što muž pajšoŭ vajavać. Takoje ja čuŭ i pra biełarusaŭ, i pra ŭkraincaŭ.
Nie ŭ kožnaj siamji vajna ŭkładvajecca ŭ karcinu mira. Chtości pryvyk usio płanavać i nie choča adstupać ad svaich płanaŭ. Nie ŭsie ludzi mohuć adaptavacca da novych umoŭ žyćcia. A zaraz čas kinuŭ nam vyklik, i nam treba štości z hetym rabić.
— Adnosiny ŭ mirnym žyćci i na froncie pamiž ludźmi vielmi roznyja?
— Ja by tak nie skazaŭ. Pakolki, paŭtaru, vajna — heta takaja praca, to i adnosiny ŭ nas takija ž, jak u lubych kaleh. My i svarymsia, i mirymsia. Jość takoje razumieńnie — mužčynski kalektyŭ, zakryty, u jakim ludzi vymušana pravodziać šmat času razam. Biezumoŭna, uźnikajuć i bytavyja pytańni, jość chłopcy, jakija ŭvohule nie lubiać zašmat ludziej pobač i sprabujuć niejak abmiežavacca, chtości z kimści schodzicca bližej.
Ale heta ŭ tyle. Kali my vykonvajem bajavyja zadačy, zrazumieła, pra ŭsie svarki zabyvajem.
— Jakija adnosiny ŭ vas tut z ukraincami?
— 99 adsotkaŭ sustrakajuć biełaruskich dobraachvotnikaŭ sa słovami: «Afihienna, što vy tut, vy — małajcy!». Ale adzin skazaŭ mnie niešta nakštałt taho, što ad nas laciać rakiety, i kali b my ŭ 2020 dacisnuli, to…
Ja jamu adkazaŭ, što zrabiŭ i tady ŭsio, što moh, a zaraz ja naohuł tut, tamu mnie nielha pradjavić aničoha. Jon pahadziŭsia. Ja ŭvohule suprać kalektyŭnaj adkaznaści. Heta darožka, jakaja nikudy nie pryviadzie.
Tut jość šmat zamiežnikaŭ: hruziny, amierykancy, anhličanie. Moža biełarusaŭ krychu bolš za inšych, tamu nas čaściej sustrakajuć.
Heta łahična, tamu što ŭsie my razumiejem, što biez ukrainskaj pieramohi nie budzie pieramohi biełaruskaj. My razumiejem i toje, što paśla ŭ nas budzie jašče rabota.
Asabista ja spadziajusia, što pieramoha Ŭkrainy vielmi mocna natchnić usich biełarusaŭ, a situacyju ŭ Rasiei raschistaje nastolki, što im budzie nie da nas. Mnie padajecca, što kali tak adbudziecca, u nas adkryjecca akno mahčymaściaŭ.
— My ŭpeŭnienyja, što Ŭkraina pieramoža, a jak heta bačycca znutry?
— Nie skažu, što pierałom rezka bačny, ale nastup rasiejskich vojskaŭ zabuksavaŭ, heta fakt. Jany spynilisia, tamu što apošni ich vialiki nastup na Sievieradanieck kaštavaŭ im dziesiać tysiač zabitych i paranienych. Heta navat dla Rasiei zašmat.
— Na vajnie, jak my zrazumieli, vielmi šmat značyć nastroj bajca. Jaki nastroj u našych chłopcaŭ na froncie?
— Nastroj taki — pracavać! Treba pracavać.
