Piša Aleh Łatyšonak.
Kali Polskaje radyjo Biełastok zaplanavała cykł pieradačaŭ, pryśviečanych dałučeńniu Zachodniaj Biełarusi da SSSR, biełaruskaje asiarodździe pryniało heta naściarožana.
Dyrektar biełastockaha radyjo Ježy Mušyński ŭspomniŭ navat pra prajavy histeryi, dyj niabiespadstaŭna. Usie znajomyja biełarusy admaŭlalisia pryniać udzieł u inscenizacyi «Narodnaha schodu», jaki adbyŭsia ŭ kastryčniku 1939 h. u siońniašnim teatry imia A. Vianhierki. Admoviŭsia i ja, paličyŭšy ŭdzieł u niečym padobnym mazachizmam.
Uviečary 16 studzienia 1995 h. u teatry imia Vianhierki ŭsie biełaruskija strachi raźviejalisia, bo biełarusaŭ nichto i ŭ ničym nie dakaraŭ.
Zala azdoblenaja była lozunhami z epochi, a nad scenaj, na jakoj znachodziŭsia stoł prezidyjumu, visieŭ partret Iosifa Visaryjonaviča Stalina. Niechta z publiki zaŭvažyŭ pry nahodzie, što kali b tady paviesili taki skromnieńki, šerańki partret Pravadnika Narodu, peŭna ž niekaha za heta rasstralali b. Što ž rabić, bolšaha partreta va ŭsim Biełastoku nie znajšłosia.
Zala była amal zapoŭnienaja, u bolšaści moładździu ź siarednich škołaŭ. Spačatku ŭsie vysłuchali Je. Mušyńskaha, jaki pradstaviŭ metu mierapryjemstva: stvareńnie hukazapisu dziela vykarystańnia ŭ dalejšych pieradačach, i addaŭ hołas prafesaru A. Sudału. A. Sudał źŭlajecca aŭtaram niebieźviadomaj knižki «Kulisy čaćviortaha padziełu», a znojdzienaja im stenahrama Narodnaha schodu stała asnovaj scenaru ŭsiaho mierapryjemstva.
Nasupierak maim niadobrym čakańniam (zhadanaja knižka vielmi histeryčnaja), prafesar Sudał, chacia i ŭspomniŭ pra «naše kresy vschodnie», ale rašuča asprečyŭ udzieł biełarusaŭ i ŭkraincaŭ u zmovie. Usio‑taki nie zhadžajusia z A. Sudałam u tym, što ŭ 1939 h. u našym teatry pryniatyja byli jakijaści rašeńni. Na maju dumku, rašeńni biezumoŭna prymalisia ŭ Kramli, a nie ŭ biełastockim teatry.
Paśla pačaŭsia hukazapis z udziełam aktoraŭ i publiki, jakuju dyrektar Mušyński zaklikaŭ da aktyŭnaha ŭdziełu. Dyryžyravaŭ jon, uźnimajučy tablički z nadpisami: «Vopleski», «Burnyja vopleski», «Urra».
Statysty pracavali ź vialikim i niastomnym zachapleńniem, chacia hukazapis tryvaŭ amal try hadziny.
Jak tolki arkiestar hrymnuŭ «Internacyjanał», usie žvava parvalisia ź miescaŭ i z hetaj pary ŭstavali, apładyravali i raŭli «Urrraa!!!» da ŭpadu. Pad kaniec mierapryjemstva dyrektar Mušyński nahadvaŭ vučnia čarnaknižnika, jaki vypuściŭ džyna z butelki i nia nadta viedaje, jak jaho zahnać nazad. «Państwo polubili te role, czasy akademii majowych się przypominają. Ja rozumiem, że chcialoby się coś zaśpiewać», – zaŭvažyŭ. «Da zdravstvujet radio Biełostok!», — pačuŭ jon u adkaz z zali.
Prafesar A. Dabroński, ministar pa spravach veteranaŭ vajny, jaki zasiadaŭ u prezydyjumie, vyhladaŭ jašče bolš źbiantežanym. «Niektórzy za gorliwie krzyczeli», — zaŭvažyŭ i prapanavaŭ arhanizavać dziela raŭnavahi niejkaje mierapryjemstva ŭ honar Piłsudzkaha. Jahonyja słovy hinuli ŭ hrukacie kresłaŭ, bo publika ŭžo pakidała zalu. Sioj‑toj, pačuŭšy prapanovu ministra, pierakidaŭsia zadumami novych chepieninhaŭ: 1 Traŭnia, akcyja «Visła» i navat «17 vieraśnia». Biezumoŭna, było b cikava.
Nahladajučy ŭvažliva za chodam mierapryjemstva, pačynaŭ ja ćmiana razumieć lohkaść, ź jakoju manipulujuć ludzkoj masaj. Kali inšyja bjuć u dałoni, ustajuć i kryčać «urra», dyk samomu chočacca rabić toje ž razam ź ludźmi. Uspomniŭ śviatočny kolišni pieršamajski nastroj, a byŭ ža ž taki. Zadumaŭsia narešcie pra hety tryccać dziaviaty hod.
Kali saviety pryjšli ŭ Zachodniuju Biełaruś, dyk zahadali, ciapier heta ŭžo viedajem ź ichnych dakumentaŭ, brać da supracoŭnictva ź liku tubylcaŭ vyklučna debiłaŭ. Ciažka pavieryć, ale tak było. Dumać mieli tolki pryšelcy.
Dałučeńnie Zachodniaj Biełarusi, chacia raniej damoŭlenaje z Hitleram, patrabavała niejkaha apraŭdańnia pierad śvietam. Treba było, kab prajaviłasia narodnaja vola. Tamu niapraŭdu havoryć prafesar Sudał pra niejkija «kulisy» i «tajny». Stenahrama Narodnaha schodu razasłanaja była va ŭsie savieckija pasolstvy, kab kožny demakrat u śviecie moh pračytać, jakim demakratyčnym čynam usio adbyvałasia.
Scenar Narodnaha schodu zaplanavany byŭ da apošniaj drobiazi. Biednieńkaja inscenizacyja dziela patrebaŭ radyjo anijakim čynam nie adlustroŭvała tadyšniaje bahaćcie. Davoli skazać, što dziaŭčynku, jakaja ŭźniała voklič «Niachaj žyvie Biełaruś!», tady ŭnieśli na scenu ŭ vializnym kašy, poŭnym kvietak.
Nia treba być debiłam, kab, pabačyŭšy i pačuŭšy takoje, ustać i kryknuć «ura!». A što tut havaryć pra natoŭp «vybranych» tady.
