Kadr z pastanoŭki. Fota: Teatr «Barbikan»
Ideja opiery, jak kaža Chadanovič, naležyć mastackamu kiraŭniku Svabodnaha teatra Mikałaju Chalezinu, jon ža režysiruje pastanoŭku.
Pierš za ŭsio Chalezin źviarnuŭsia da Volhi Padhajskaj, viadomaj biełaruskaj kampazitarki. Jana i prapanavała Andreja Chadanoviča jak libretysta, bo daŭno i plonna ź im supracoŭničaje.
Paet pahadziŭsia na prapanovu i niekalki miesiacaŭ pracavaŭ z apovieściu Karatkieviča, pieratvarajučy jaje ŭ vieršavanaje libreta. Adnojčy jon užo sprabavaŭ razam z Volhaj Padhajskaj napisać opieru, tamu minimalny dośvied u paeta byŭ. Ale jon udakładniaje, što taja praca nie była takoj pryhožaj i adkaznaj, jak Karatkievič i «Dzikaje palavańnie», heta byŭ bolš iraničny tvor.
Chadanovič raskazvaje pra toje, jak paŭstavaŭ tekst opiery: «Kab stvaryć libreta, mnie spatrebiłasia paru miesiacaŭ intensiŭnaj štodzionnaj pracy, potym Volha Padhajskaja niekalki miesiacaŭ zajmałasia napisańniem muzyki. Treba skazać, što tut nie tekst adaptavaŭsia da hatovaj muzyki, a muzyka pisałasia na vieršy, jakija ja pieryjadyčna dasyłaŭ Volzie. Terminy byli vielmi ścisłyja, i ja adrazu adpraŭlaŭ kampazitarcy teksty pa miery ich napisańnia. U toj čas, na momant poźniaj zimy, paŭstavali pieršyja častki muzyki, a ja jašče nie skončyŭ libreta.
Potym sioje-toje pierapisvałasia, ja ŭličvaŭ zaŭvahi kampazitarki i časam niešta pierarablaŭ, niešta padkaročvaŭ, bo nam treba było ŭkłaści ŭ paru hadzin śpiektakla vialiki litaraturny materyjał».
Niadaŭna ŭ opiernym teatry ŭ Varšavie prajšli repietycyi śpiektakla z udziełam vybitnaha opiernaha dyryžora Vitala Aleksiajonka, i vyjaviłasia, što pary tem u libreta ŭsio-taki brakuje. Chadanovič pryznajecca, što daviałosia ŭnačy, paśla repietycyj, sioje-toje dapisvać.
U novaj opiery da akcioraŭ Svabodnaha teatra dałučylisia ŭkrainskija artysty, u tym liku i opiernyja zorki — Tamara Kalinkina, Alena Arbuzava.
Paet raskazvaje, što sumiesnyja repietycyi ŭrazili jaho atmaśfieraj jednaści, taksama jon vykazvaje ŭdziačnaść ukraincam za salidarnaść ź biełaruskaj litaraturaj i biełaruskim teatram, za razumieńnie supolnych vyklikaŭ.
Cikavaja detal: śpiavački nastolki ŭvajšli ŭ rolu, što na humarystyčnym uzroŭni pačynali hutaryć pamiž saboj pa-biełarusku.
Što da pracy Andreja Chadanoviča, to jana nie skončyłasia na stvareńni libreta. «Prapanavaŭ teatru papracavać z ukrainskimi artystami nad ich biełaruskim vymaŭleńniem. Načytaŭ aŭdyjaviersiju libreta, i jaje razasłali našym ukrainskim kaleham zadoŭha da repietycyi. Ciaham varšaŭskaj repietycyjnaj siesii byŭ na ŭsich repietycyjnych placoŭkach, słuchaŭ artystaŭ i kazaŭ im, što nie tak u ich vymaŭleńni, my mieli šmat indyvidualnych kansultacyj, dzie prachodzilisia pa tekście libreta. Ciapier praciahvajem hetyja kansultacyi anłajn», — raskazvaje jon.
Biełaruskaja i ŭkrainskaja movy blizkija leksična, ale fanietyka našych moŭ całkam adroźnivajecca. Pa vymaŭleńni amal kožnaha słova možna adroźnić, kali heta biełarus havoryć pa-ŭkrainsku ci ŭkrainiec — pa-biełarusku, fanietyka nas vydaje. Paet tłumačyć: «Časam u našych movach słova pišacca adnolkava, ale maje rozny nacisk, i ŭkraincy z hetym spačatku błytalisia. Taksama byli prablemy sa słovami, jakija pišucca padobna, ale vymaŭlajucca pa-roznamu. Kłasičny prykład — kančatki dziejasłovaŭ: «padabAjecca» ŭ biełaruskaj movie i «podObajeťsia» va ŭkrainskaj. Miakkaje «ťsia» — pieršaje, što vyłazić, kali ŭkrainiec sprabuje havaryć abo śpiavać pa-biełarusku».
Andrej Chadanovič pryvodzić prykład pieranosu ŭkrainskaj fanietyki ŭ biełaruskuju movu. Raniej jamu davodziłasia pierakładać na biełaruskuju dla Aleha Skrypki i «Voplaŭ Vidaplasava» ich tvor «Kraina mrij». Skrypka zapisaŭ hety tvor pa-biełarusku i śpiavaŭ jaho padčas svaich kancertaŭ, ale byli čuvać niuansy fanietyki: «Čuŭ ja, što mnie śniťsia paroj, / Što isnuje kraina mroj».
Chadanovič nazyvaje «Dzikaje palavańnie karala Stacha» adnoj ź viaršyniaŭ biełaruskaj litaratury XX stahodździa, a taksama adnym z samych aktualnych dla nas tvoraŭ:
«Jaho siužet viadzie ŭ kaniec XIX stahodździa, ale šmat rečaŭ budzie pieražyvacca słuchačami tak, byccam havorka idzie pra nas. Pierš za ŭsio, heta atmaśfiera tatalnaha, amal mistyčnaha strachu, jaki panuje ŭ apovieści. Strach, jakim možna karystacca jak instrumientam, zakabalajučy im ludziej i manipulujučy imi. Ale razam z tym apovieść maje terapieŭtyčny efiekt, bo jana pra pieraadoleńnie hetaha strachu.
Jak tolki viera ŭ ideały, kachańnie, jakoje viadzie hałoŭnych hierojaŭ, dapamahaje hety strach adužać, to akazvajecca, što možna pieramahčy voraha, jaki zdavaŭsia niepieramožnym. U hetym sensie dzikaje palavańnie, ź jakoha zryvajuć mistyčnuju masku, vyjaŭlajecca biezdapamožnym i vartym žalu».
Taksama paet akcentuje ŭvahu na tym, jak svojeasabliva Karatkievič pakazvaje dehradavanuju šlachtu, jakaja robicca anałaham siońniašnich siłavikoŭ: «Słužačy impierskaj Rasii, nibyta svaje denacyjalizavanyja zdradniki paniavolvajuć i trymać u strachu ŭłasny narod. Čym nie partret siońniašniaha režymu i siońniašnich biełaruskich siłavikoŭ na viernaj słužbie ŭ ruskaha śvietu?»
Chadanovič raskazvaje, što takaja rysa apovieści dobra bačnaja ŭ adnajmiennym savieckim filmie 1979 hoda, jaki pastaviŭ Valeryj Rubinčyk.
Heta atmaśfiera vialikaj reakcyi, ale joj možna supraćstajać, ličyć Andrej Chadanovič, kali ty vieryš u svaje ideały i kali tabie dapamahaje kachańnie.
Pavodle Chadanoviča, «Dzikaje palavańnie» siońnia aktualnaje i ŭ kantekście biełaruska-ŭkrainskich adnosin. Karatkievič zadumaŭ svoj tvor i ŭ značnaj stupieni pačaŭ nad im pracavać, kali maładym čałaviekam pastupiŭ u Kijeŭski ŭniviersitet. Jość viersija, što paśla pieršaha kursa na vakacyjach u Oršy jon pačaŭ pracavać nad pieršaj redakcyjaj hetaj apovieści.
Paet raskazvaje, što znachodziŭ u «Dzikim palavańni» šmat pryhožych ukrainizmaŭ, ale ž sprava nie tolki ŭ ich: «Ukrainskuju i ŭ niečym aŭtabijahrafičnuju temu pravodzić u tvory vobraz Andreja Śvieciłoviča, jaki, jak i sam piśmieńnik, vučycca va ŭniviersitecie ŭ Kijevie. Jaho vyklučajuć z univiersiteta, bolš za toje, robiać heta za jahony ŭdzieł u studenckich chvalavańniach. Faktyčna adbyvajecca toje ž, što mieła miesca ŭ vieraśni 2020-ha ŭ Minsku, kali siłaviki ŭvarvalisia ŭ Minski linhvistyčny ŭniviersitet.
Kali palicyjanty dapytvajuć biełarusa Śvieciłoviča i ŭdakładniajuć u jaho nacyjanalnaść, jon u znak salidarnaści i padtrymki supolnaj spravy kaža, kab jaho zapisali ŭkraincam. Razam ź inšym hierojem, Biełareckim, jany abmiarkoŭvajuć heta na bali, i Biełarecki kaža, što taki adkaz varty šmatlikich kul. Jon davodzić, što vorah [u biełarusaŭ i ŭkraincaŭ] adziny i treba pierad abliččam hetaha pryhniotu trymacca razam».
Chadanovič abiacaje ŭ śpiektakli šmat roznych kantrastaŭ i niečakanych spałučeńniaŭ. Naprykład, spałučeńnie movy opiery z dramatyčnaj, teatralnaj movaj: usio libreta napisana vieršami, ale heta vielmi roznyja vieršy. Pałova ŭdzielnikaŭ śpiavaje opiernyja aryi i dyjałohi, a pałova — dekłamuje vieršy pad muzyku. To-bok akciory Svabodnaha teatra byccam razmaŭlajuć pad muzyku sa śpievakami i śpiavačkami, jakija karystajucca svaim mastactvam.
Sa śpievakami i akciorami hraje žyvy arkiestr — Five-Storey Ensemble, ale razam ź imi ŭžyvajecca elektronnaja muzyka. A jašče dziejstva na scenie spałučajecca z frahmientami videa, jakoje pakazvajuć padčas śpiektakla na roznych ekranach. Usio heta robicca składanaj mastackaj movaj sa šmatlikich detalaŭ, i atrymlivajecca vielmi sintetyčny i sučasny tvor, jak miarkuje Chadanovič.
Kali pastanoŭka ŭdasca, heta budzie adnym z samych značnych «vialikich prajektaŭ» biełaruskaj kultury pieryjadu paśla 2020-ha hoda. Moža być, uśled za joju narodziacca i novyja kinafilmy, i novyja ramany?
Płanujecca, što adzin z pakazaŭ opiery naviedaje karol Brytanii Karł III.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Uładzimir Karatkievič. Sakrety kultavaha piśmieńnika
«Sapraŭdny cud». Vypadkova znajšoŭsia nieviadomy vierš Baradulina
