Kali my pytali pra pobytavyja zručnaści, šmat chto z surazmoŭcaŭ adznačaŭ, što ŭ Biełarusi ŭ paraŭnańni ź ich miescami pražyvańnia niamała pieravah. Ale jość i z čaho brać prykład (choć i nie ŭsio mahčyma pieranieści na našy ŭmovy).
U hetaj častcy — Ispanija, Polšča, Izrail, Litva, Niderłandy.
Ispanija. Źnižki na transpart i bary zakusak
Maryna žyvie ŭ Ispanii bolš jak dva hady, pierajechała paśla represij z boku biełaruskich uładaŭ. Najpierš dziaŭčynie padabajecca, jak u hetaj krainie ŭładkavana sistema hramadskaha transpartu.
Fota tut i dalej: archiŭ hierojaŭ
«Aŭtobusy i ciahniki novyja, čystyja, šmat roznych linij, jość i načnyja. Akramia taho, urad vielmi zaachvočvaje vykarystańnie hramadskaha transpartu ŭviadzieńniem roznych źnižkavych prahram, abaniemientaŭ. Naprykład, ciapier pajezdki na mižharodnich ciahnikach blizkaj dystancyi stali ŭvohule biaspłatnymi dla tych, chto jeździć tudy-siudy časta», — raspaviadaje jana.
Taksama ŭ Ispanii adroźnivajecca sistema prachodu ŭ aŭtobusy: na prypynkach vybudoŭvajecca čarha i zachodzić možna tolki praź piarednija dźviery. Zachodziš, vitaješsia z kiroŭcam, apłočvaješ jamu prajezd i tolki paśla zajmaješ svajo miesca. Takim čynam, adpadaje nieabchodnaść u prafiesii kantralora.
«Jość adčuvańnie, što tut sapraŭdy kłapociacca pra ludziej ź invalidnaściu. Kali ja ŭpieršyniu pryjechała ŭ Ispaniju, ździviłasia, što značna čaściej (čym u Biełarusi. — NN) baču ludziej u invalidnych vazkach u horadzie. Ale heta nie tamu, što hetych ludziej tut bolš, a tamu što tut jany mohuć samastojna karystacca tym ža transpartam i astatniaj haradskoj infrastrukturaj. Taksama tut raspaŭsiudžanaja praktyka pracaŭładkavańnia ludziej ź sindromam Daŭna (naprykład, u kaviarniach), čaho amal nikoli nie sustrenieš u Biełarusi», — zhadvaje Maryna.
Taksama jana raspaviadaje pra biaspłatnyja spartovyja placoŭki na vulicy. Majucca na ŭvazie nie prosta para turnikoŭ, a całkam sabie mini-trenažornaja zała z pakryćciom. Tolki biaspłatna i ź vidam na mora.
Jašče adna viadomaja asablivaść Ispanii — tapas-bary. Tapas — heta maleńkaja porcyja ježy, jak zakuska da napoju.
«Mnie padabajecca takaja sistema: možna pryjści i ŭziać pakaštavać mini-porcyju tartylji, mini-porcyju sałaty i jašče čaho-niebudź. Tapasy zvyčajna kaštujuć nie bolš za 5-7 jeŭra i takim čynam možna raznastajna pierakusić. Asabliva zručna, kali ty prychodziš z kampanijaj», — kaža dziaŭčyna.
Polšča. Pačkamaty, elektronnyja recepty i zručnaja apłata transpartu
Biełaruska Taćciana z Varšavy kaža, što ŭ Polščy chapaje svaich «prykołaŭ», ale jość fiški, na jakija jana molicca amal štodnia. Za dva hady žyćcia ŭ susiedniaj krainie jana da ich tak pryvykła, što ŭžo nie razumieje, jak raniej žyła biez hetaha.
Najlepšaje dla jaje — pačkamaty.
«Heta takija šafy sa skryniami, jakija stajać na kožnym kucie ŭ haradach i kudy kurjery pryvoziać pasyłki. Nie treba šukać ofisy dastaŭki, stajać u čerhach ci čakać kurjera doma — prosta prychodziš u luby čas na praciahu dvuch sutak i adkryvaješ hetu skryniu z pasyłkaj z dapamohaj dadatku. I takim ža čynam adpraŭlaješ svaje pasyłki», — adznačaje jana.
Jašče ŭ palakaŭ jość svoj ułasny «Aliekspres» — «Alehra». Heta sajt, dzie anłajn možna zamović, zdajecca, absalutna lubuju reč — ad ježy i kaśmietyki da knih, mebli i bytavoj techniki.
«Usio vielmi prosta i ź biaspłatnaj dastaŭkaj pry sumie pakupki ad 48 złotych (kala 26 rubloŭ). A tavary možna paraŭnać pa košcie i pa vodhukach (jany realnyja), — kaža biełaruska. — A kali ty ŭ paryvie šopinhavaha prypadku (a jany zdarajucca časta z polskimi cenami) nakupiŭ sabie 10 par «ńjubełansaŭ» i try palito, na sajcie Vinted heta možna pierapradać. Heta niešta nakštałt «Kufara», ale pracuje ŭ mnohich krainach i ŭsio adbyvajecca anłajn, nie treba vieści doŭhija pierapiski i nichto nie prapanuje tabie pryvieźci jamu dadomu viešałku za biaspłatna».
Apłata ŭ polskim hramadskim transparcie — heta top navat u paraŭnańni z astatniaj Jeŭropaj, kaža biełaruska (a jana vielmi šmat padarožničaje).
«Usio vielmi prosta i intuityŭna zrazumieła. Ëść mabilny dadatak, dzie kuplaješ kvitok na peŭny čas i skaniruješ jaho pa QR-kodzie ŭžo ŭ transparcie — i ŭsio samo aktyvujecca. A kali niama dadatku, možna kupić prosty kvitok z dapamohaj terminała ŭnutry transpartu», — adznačaje dziaŭčyna.
Što nie moža nie ździvić biełarusa ŭ zamiežžy — niama adklučeńnia haračaj vady na dva tydni.
«Kali raskazvaješ pra takoje palakam, jany prychodziać u žach! Jak heta, biez haračaj vady dva tydni? A jašče niama hetaha šalonaha biełaruskaha kastryčnickaha kvestu — na vulicy nul, a ŭ damach chałodnyja batarei. ŽKH čakaje tydzień, pakul usie akalejuć, a potym ŭklučaje batarei na poŭnuju moc akurat da babinaha leta — i ŭsie ablivajucca potam. Tut u pačatku kastryčnika ŭžo možna ŭklučyć ciapło i rehulavać jaho, jak tabie padabajecca».
Taksama ŭ Polščy Tacianu pryvablivaje adzinaja baza lekaraŭ (znanylekarz.pl), dzie pacyjenty pišuć vodkhuki pra daktaroŭ
«U Biełarusi pakul tolki sarafannaje radyjo i śviaty random, — kaža biełaruska. — A elektronnyja recepty — heta naohuł hienijalna: adzin raz schadziŭ, atrymaŭ recept — i možaš pa nieabchodnaści pisać lekaru na sajcie z prośbaj padoŭžyć jaho».
Toje ž samaje, kaža jana, z pryznačeńniem na UHD abo adkryćciom balničnaha. Amal zaŭsiody možna abyjścisia anłajn-kansultacyjaj biez čerhaŭ.
Darja z Varšavy pahadžajecca z vyšej nazvanymi punktami i dadaje jašče adzin plus — prajekt Foodsi, jaki abjadnoŭvaje kramy, piakarni, restaracyi i h.d., u jakich možna nabyć ježu, kvietki i jašče šmat čaho, što maje niejki termin užyvańnia, pa źnižanaj canie. Heta fiłasofija baraćby z adchodami.
Izrail. Kłopat pra žyvioł, dobraja technika na śmietnikach i cyharety paštučna
Volha pražyła ŭ Izraili bolš jak paŭhoda, ale paśla napadu terarystaŭ CHAMAS była vymušana pakinuć krainu. Ale ž šaści miesiacaŭ chapiła, kab zaŭvažyć, što ź plusaŭ jość u Izraili.
Jana raspaviadaje, što kala luboha śmiećcievaha baka možna znajści kanapy, matracy, kresły, stały, navat techniku (kampjutar, televizar, mikrachvaloŭku) u dobrym pracoŭnym stanie, karciny i inšyja pradmiety pobytu. Ludzi paśla ŭborki kvatery prosta vynosiać u dvor, kab inšyja mahli sabie ŭziać pa nieabchodnaści. Časta možna ŭbačyć pakiety z adzieńniem, časam navat novym, dziciačyja stoliki i cacki.
«Ja sabie zabrała niejak paru karcin i barnaje kresła. A moj chłopiec prynios vialikuju płazmu, bo doma jakraz patrebien byŭ televizar. Heta kruta, pa-inšamu hladziš na materyjalnyja rečy. Tut bytavaja technika i mebla kaštujuć niadoraha, nichto nie zatłumlajecca. Taksama nichto nie pahladzić na ciabie, jak na apošniaha bamža, jaki kradzie sa śmiećcia. Usie ŭsio razumiejuć, heta ŭsiaho tolki rečy».
Taksama, zapeŭnivaje dziaŭčyna, u Izraili niama prablem z pracaj i zarobkam. Kali raptam skončylisia hrošy, možna dzień u dzień vyjści na lubuju padpracoŭku i zarabić za dzień (kala 12 hadzin) kala $100-200.
«Za miesiac možna zarabić na techniku, kupić novy ajfon ci za paru miesiacaŭ nazapasić na mašynu», — kaža biełaruska.
Jašče dziaŭčynie padabajecca, što ŭ izrailskich kramach možna kuplać cyharety paštučna, «bo tam lehałajz i šmat chto palić marychuanu z cyharetnym tytuniem».
Michaś, jaki žyvie ŭ Chajfie, spačatku zadumaŭsia. Skazaŭ, što ŭ Izraili niama čahości lepšaha, čym u Biełarusi, akramia dźviuch rečaŭ, jakija pieraniać nie atrymajecca — vialikija zarobki za samuju nizkaprobnuju pracu i zamiežny pašpart z dostupam amal va ŭsie krainy.
«U Izraili ŭsio vielmi drenna, niełahična, tupa. Jon moh by amal usio pieraniać u RB, ale heta inšaja tema. Adčuvaju siabie jabaćkam, ale treba pamiatać, što hetuju krutuju sistemu ŭ Biełarusi my sami stvarali (i niedaaceńvajem), tamu jana takaja kłasnaja.
Prosta tych, chto heta budavaŭ, pierasadžali i vyhnali. I zaraz usio pacichu łamajecca, a papraŭlać niama kamu», — skazaŭ jon.
Ale, trochi padumaŭšy, usio ž znajšoŭ plusy, vartyja pierajmańnia. Naprykład, što ŭ kramach i na kirmašach u Izraili ŭsio dajuć pakaštavać — adrežuć skrylok kaŭbasy, daduć arechaŭ ci pamidoraŭ.
«Spačatku heta šakiruje. Svajačka absłuhoŭvaje babku, nu typu sacrabotnica. Iduć pa kramie, babka nyje — choča pić, a niama pad rukoj. Nie doŭha dumajučy, chapaje pamidor z pryłaŭka, abciraje ab štany i pačynaje jeści: «Choć smahu pierabju!» Usim pofih, tak možna», — kaža biełarus.
Taksama jamu padabajecca, što ŭ śpiakotu ŭ Izraili zaŭsiody pracujuć kandycyjaniery ŭ aŭtobusach, «a nie jak u nas». Inakš — skandał.
«Jašče tut nielha bić dziaciej, navat plaskać simvalična — adrazu pryjazdžaje palicyja. A piensijaniery pierachodziać darohu, jak im zachočacca, i kiroŭcy ciarpliva spyniajucca i nie kryčać na ich. Darečy, pa adčuvańniach, dziećmi bolš aktyŭna zajmajucca taty — na sportplacoŭkach tusiać, nie saromiejucca ŭ matylkoŭ-pakiemonaŭ-muškiecioraŭ pieraapranacca na Purym (jaŭrejskaje viasiołaje śviata. — NN)», — raspaviadaje surazmoŭca.
Zabaŭlacca izrailcianie vidavočna ŭmiejuć, bo ŭ ich navat u haradach pryniata rychtavać šašłyki ŭ dvary ci prosta na bałkonie.
«Urešcie, u Izraili niama biesprytulnych sabak. Praktyčna ŭsie čypiravanyja i pad nahladam. Zatoje katoŭ miljard. Jany mohuć zachodzić u kvatery čysta pajeści i patusavacca», — zaklučaje Michaś.
Litva. Servis dastaŭki, transpart i… kibinaj
Padčas žyćcia ŭ Vilni biełarusku Valancinu ŭraziła, što adklučać vadu na dva tydni — heta nie ahulnasuśvietny padychod.
— Taksama ŭ Litvie našmat bolš raźvity servis dastavak usialakaj ježy, čym byŭ u Biełarusi ŭ 2021 hodzie. To-bok, kaniešnie, u Biełarusi byli dastaŭki restaranaŭ, pačynali źjaŭlacca ŭsialakija ahrehatary, ale takoha jak u Litvie nie było. Tut možna zamović amal što zaŭhodna ź jakoj zaŭhodna kaviarni, — raspaviadaje jana.
Našmat bolš raźvity servis dastaŭki ŭsialakich rečaŭ (nie tolki ježy) ź internet-kramaŭ, kali jość umoŭnyja «paštamaty» kala kožnaha supiermarkieta.
«Siervisy dastaŭki zabirajuć pasyłku ŭ pradaŭca, pryvoziać u paštamat, jaki ty abiraješ, i na praciahu niekalkich dzion ty možaš zabrać pasyłku. Anijakaj čarhi na jeŭrapošcie pry ŭsioj pavazie da jaje!» — uśmichajecca dziaŭčyna.
Jašče, na pohlad Valanciny, u Litvie fajnaja sistema transpartu z adzinym kvitkom na ŭsie vidy. Nie jak u Biełarusi: kali treba prajechać na troch roznych tralejbusach, to kampastuj try tałony.
— Urešcie, kibinaj. Heta taki litoŭski (nasamreč karaimski) piražok ź piasočnaha ciesta ź niesałodkim načyńniem (miasa, hryby, smažanaja harodnina i h.d.). Tanny smačny pierakus, dziakujučy jakomu ja vyžyvała ŭ Vilni ŭ praciahłyja šeryja zimovyja dni, — zaklučaje jana.
Niderłandy. Piva na vulicach i dobrazyčlivaja palicyja
Pradkazalna, što biełarusa ŭ Niderłandach najpierš uražvaje… nie, nie lehałajz, a krutyja vieładarožki. Pra heta havoryć i Natalla, jakaja sioleta pierajechała ŭ Amsterdam.
«U nas u Minsku taksama kłasnyja vieładarožki, ale ž było b kruta raźmiaścić ich pa ŭsim horadzie. Było b niabłaha addać pieravahu viełasipiedystam, a nie aŭtamabilistam», — miarkuje jana.
Natalli padabajecca i enierhičnaść miascovych u śviatkavańniach važnych dla krainy dzion, i dziejańni ŭładaŭ padčas mierapryjemstvaŭ. Naprykład, padčas Dnia karala kožny moža pradavać svaje rečy ci abmieńvacca imi (nie patrebnyja nijakija dazvoły i zapyty). Zhadvaje biełaruska i pra parady roŭnaści, jakija dapamahajuć pryniaćciu roznych ludziej i razumieńniu taho, što ŭsie roznyja.
«Niekatoryja rečy ja ŭžo ŭsprymaju tut jak normu, ale zhadvaju, što ŭ Biełarusi ž było zusim nie tak. Naprykład, tut spakojna možna pić piva ŭ parku, raskłaści pled i zładzić piknik — i nichto ciabie nie zaviadzie pad ruki ŭ palicejski ŭčastak ci nie pahonić z hetaj travy,
— kaža jana. — Tak, tut taksama patrulujucca hramadskija miescy, ale palicyja nie chodzić trojkami i nie vyhladvaje, kaho b pabić ci vychavać, jany na čyle i na rasłabonie. Ich meta — dapamahać ludziam».
