Jurystka Kryścina Rychter chutka adznačyć try hady svajoj pracy ŭ kamandzie Śviatłany Cichanoŭskaj. Ciapier jana źjaŭlajecca daradcaj pa pravavych pytańniach. Da ŭłasnaj emihracyi ź Biełarusi Kryścina zajmałasia pytańniami pracaŭładkavańnia moładzi, raźmierkavańnia i pracoŭnych pravoŭ.
U kamandzie Cichanoŭskaj Kryścina pryniała pryncypovaje rašeńnie: publična razmaŭlać zaŭsiody pa-biełarusku. Nakolki heta składana ŭ jurydyčnaj śfiery?
Niedachop słoŭ
— Ja naradziłasia ŭ Miensku i vučyłasia ŭ takoj škole, dzie, kaniešnie, byli zaniatki biełaruskaj movy, ale jak niešta dadatkovaje. Zaŭsiody ŭsio było rasiejskamoŭnaje. U mianie całkam rasiejskamoŭnaja siamja. Tamu tak atrymałasia, što ŭ mianie było niašmat mahčymaściaŭ atrymać biełaruskamoŭnuju adukacyju ci niejak raźvivać biełaruskaść ź dziacinstva.
Byvaje, ja zajzdrošču svaim kaleham ci znajomym, u jakich baćki ź dziacinstva razmaŭlali pa-biełarusku.
Dzieści ŭ 2014—2015 hodzie ja paznajomiłasia z hramadskim siektaram, pryjšła ŭ niezaležnuju studenckuju arhanizacyju. I tak stałasia, što tam było šmat ludziej, jakija razmaŭlali pa-biełarusku. Maja siabroŭka, hramadskaja aktyvistka Maryna Štrachava, zaŭsiody razmaŭlała na biełaruskaj movie. Ja ŭ jaje navat zapytvałasia: «A jak ty ŭ žyćci razmaŭlaješ?»
Ja tady ŭžo pracavała jurystkaj u arhanizacyi, i mnie było ciažka ŭjavić, jak ja mahu, naprykład, patelefanavać klijentam i pačać ź imi razmaŭlać pa-biełarusku.
Pamiataju, što pieršy čas mnie było vielmi ciažka razmaŭlać i ŭvohule ŭsprymać biełaruskuju movu.
Pa-pieršaje — ciažka, kaniešnie, psichałahična. U mianie prafiesija takaja, što moj hałoŭny instrumient — mova. I kali ŭ ciabie nie chapaje słoŭ, kab abhruntavać svaju pazicyju, to heta vielmi składana, stvaraje psichałahičnyja barjery.
Ale samaje składanaje było toje, što nie chapaje słoŭnikavaha zapasu, tamu što kali ty razmaŭlaješ z čałaviekam i zaŭsiody vykarystoŭvaješ adnyja i tyja ž słovy, to heta vyhladaje dastatkova biedna. Nu i prosta kali ty pačynaješ razmaŭlać na movie, jakaja dla ciabie, pa-ščyraści, nie była ź dziacinstva asnoŭnaj, heta psichałahičnaja pierabudova.
Dla ŭsich moŭ jość adnolkavyja parady: ja stała šmat čytać pa-biełarusku, słuchać. Ja nie lublu ŭ adnosinach da biełaruskaj movy słova «prymušała», ale ja kazała sabie, što treba razmaŭlać.
Taksama ŭ mianie była siabroŭka, całkam ź dziacinstva biełaruskamoŭnaja. I niejak tak stałasia, što kali my ź joj razmaŭlali — a razmaŭlali my vielmi šmat, jana pa-biełarusku, ja pa-rasiejsku — u hałavu naturalna pakłałasia toje, što jana kazała. Ciapier ja dumaju, što mienavita jana, a taksama Maryna, mieli vialiki ŭpłyŭ na mianie. Kali vakoł ciabie jość asiarodździe i ty amal štodzionna kamunikuješ z čałaviekam, jaki razmaŭlaje pa-biełarusku, jano naturalniej kładziecca.
Čatyry movy
Paśla hetaha ja častku času karystałasia biełaruskaj, častku rasiejskaj, častku anhielskaj movaj. Ale nie było takoha, kab ja ŭ žyćci šmat užyvała biełaruskuju movu.
Ja pačała heta rabić užo paśla taho, jak źjechała ź Biełarusi ŭ 2021 hodzie. Tady heta stałasia naturalna.
Ja razumieju, što niekatoryja słovy havaru ci pišu niapravilna, bo hramatyka — heta toje, što treba sieści i vyvučać. Ale heta nie tak, jak razmaŭlać na zamiežnaj movie: kali ty pierakładaješ na svaju. Ź biełaruskaj tak stałasia, što prosta biareš i razmaŭlaješ.
U maim asiarodku ŭsio bolš i bolš ludziej, jakija ŭ pobytavym žyćci razmaŭlajuć vyklučna biełaruskaj.
Kali pa ščyraści skazać, to ja štodzionna ŭžyvaju čatyry movy: rasiejskuju, biełaruskuju, anhielskuju i polskuju. Usie maje movy ciapier pierabłytanyja, niama ich u čystym vyhladzie.
Vajenny faktar
Kali ja stała daradcaj Śviatłany Cichanoŭskaj, majo pryncypovaje rašeńnie było — usie publičnyja kamunikacyi davać biełaruskaj. Tamu kali majo intervju napisana rasiejskaj — chutčej za ŭsio, tak zrabiła vydańnie.
Ja pieraviała ŭsie svaje devajsy na biełaruskuju movu, ale zaŭvažyła vielmi cikavuju reč: kali ty štości chočaš znajści ŭ huhle, tabie treba heta zrabić pa-rasiejsku. Mała infarmacyi na biełaruskaj movie. Byvaje, ja niešta pa pravie šukaju na biełaruskaj, — naprykład, Pakt ab hramadzianskich i palityčnych pravach. Chutčej mnie vydaduć niejki ŭkrainski resurs, bo vielmi padobnaja mova.
Kaniešnie, chaciełasia b całkam pierajści na biełaruskuju movu va ŭsich svaich śfierach žyćcia, ale niedachop infarmacyi vymušaje šukać pa-rasiejsku. Heta aznačaje, što my pavinny rabić svaje resursy na Vikipiedyi, publikavać recepty i inšyja svaje rečy, pierakładać zakanadaŭstva na biełaruskuju.
Užo paźniej pryznałasia sabie, što stała chutčej pierachodzić na biełaruskuju z pačatkam vajny, bo mnie chaciełasia ŭ vačach zamiežnikaŭ adździalić siabie ad rasiejcaŭ. Tut jość psichałahičny faktar: nie chaciełasia być niejkim čynam dyskryminavanaj z-za rasiejskaj movy.
Chacia kali całkam vyklučajuć rasiejskuju movu, u mianie jak čałavieka, jaki pracuje ź mižnarodnym pravam, zaŭsiody jość pytańni. Rasiejskaja mova ŭsio ž taki vielmi raspaŭsiudžanaja i źjaŭlajecca adnoj z šaści moŭ AAN. Z majho pohladu, roznyja narody pavinny šukać mahčymaści kamunikavać adno z adnym na adnoj movie.
Siarod maich siabroŭ my taksama pieršy čas (z pačatkam rasiejskaha ŭvarvańnia va Ukrainu. — Red.) bolš kamunikavali biełaruskaj.
Pryncypovaja pazicyja
U Ofisie Cichanoŭskaj jość šmat ludziej, jakija razmaŭlajuć pa-biełarusku, a jość častka, jakaja razmaŭlaje pa-rasiejsku. Zaŭsiody byli ruchi da taho, kab pierachodzić na biełaruskuju.
Śviatłana Cichanoŭskaja i Kryścina Rychter. Fota: t.me/tsikhanouskaya
Nie pamiataju takoha, kab chtości pryjšoŭ na płaniorku i skazaŭ: tak, z zaŭtrašniaha dnia ŭsie razmaŭlajem pa-biełarusku. Kali kazać pra kamunikacyjnuju stratehiju, to, napeŭna, u kamandy kamunikacyi było niejkaje abmierkavańnie.
Ludzi sami vyrašali dla siabie, ci kiraŭniki niejkich departamientaŭ kazali: davajcie pierakładziem usie materyjały na biełaruskuju.
Kali kazać niepasredna pra moj adździeł, to ja prychodziła i kazała: maja pryncypovaja pazicyja — kamunikacyja na biełaruskaj, tamu luboje słova, jakoje pachodzić ad mianie jak pradstaŭnicy Ofisa, pavinna być na biełaruskaj.
Kaniešnie, byvajuć vyklučeńni. My šmat pracujem taksama na anhielskaj movie, tamu ŭ nas byvaje błytanina.
Kali kazać pra słoŭnikavy zapas ci pra hramatyku, mnie davodzicca vučycca dahetul. Ja razumieju, što kali čałaviek ź dziacinstva nie razmaŭlaŭ na niejkaj movie, to kab razmaŭlać na ŭzroŭni native, treba prykładać namahańni.
Kali ja stała publična razmaŭlać pa-biełarusku, u mianie ŭžo było koła siabroŭ, jakim ja mahu napisać i spytać: voś, naprykład, jość «vopyt» i «dośvied». U jakim vypadku lepš vykarystoŭvać toje ci inšaje słova? Heta nie było tak, što jany sami prychodzili i kazali: kali što, da nas źviartajsia. Ja prasiła: kali nie budzie napružvać, ja b zapytvałasia. Ludziam było zaŭsiody pryjemna, što ja źviartajusia.
Čytajcie taksama:
«Chaj chto-niebudź užo narešcie skaža: treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu»
