Histaryčnyja mity vydatna funkcyjanujuć, kali aparat dziaržavy padtrymlivaje ich praź sietku adukacyjnych ustanovaŭ, srodki masavaj infarmacyi, hramadzkija arhanizacyi, ustanovy kultury. Heta ŭ vypadku, kali nacyjanalnyja palityčnyja elity padzialajuć adnyja i tyja ž kaštoŭnaści, zakładzienyja ŭ nacyjanalnych mitach, z astatnimi elitami (intelektualnymi) i hramadzianami. Kali hetaja ŭmova nie vykonvajecca, to nacyjanalny histaryčny mit i jaho interpretacyja stanoviacca pradmietam idejnaj baraćby. Tak adbyvajecca i ŭ Biełarusi ciapier. Nacyjanalny mit na siońnia funkcyjanuje ŭ ramkach intelektualnaj supolnaści, što biarecca razmaŭlać z uładaj ad imia nacyi z pryčyny taho, što pieršaja straciła lehitymnaść heta rabić praz svaje złoŭžyvańni, nieapraŭdanuju represiŭnuju palityku, ihnaravańnie kaštoŭnaściaŭ nacyjanalnaj idealohii. Kab adnavić miežy supolnaści, hetyja intelektuały zajmajucca samavydaviectvam, raspaŭsiudam litaratury, jakaja stavić pad sumnieŭ aficyjnyja daktryny, karystajucca luboj mahčymaściu abviaścić kožnaje ŭmiašańnie aficyjozu ŭ idejnuju sferu jak niedarečnaje i kurjoznaje.
Rabić heta niaciažka, bo siońniašni kult Vialikaj ajčynnaj vajny, zasnavany na tatalnym ihnaravańni ŭsiaho, što nia ŭpisvajecca ŭ aficyjny kanon, – heta svajho rodu «historyja nacyjanalnaha zabyvańnia», jakaja na našych vačach urešcie lahična devalvujecca da taho, što znachodzić karani biełaruskaj nacyi ŭ 90‑ch hadach XX stahodździa, bieručy pad nohi ŭsio, što było raniej.
Treba adznačyć, što niahledziačy na pramyvańnie mazhoŭ, biełarusy cikaviacca historyjaj svajoj krainy. Połackaje kniastva i Vialikaje Kniastva Litoŭskaje tryvała ŭvajšli ŭ masavuju śviadomaść. U davoli značnym sehmencie biełaruskaha hramadztva isnuje adčuvańnie nielihitymnaści taho, što robiać ułady ŭ roznych sferach, u t.ł. i idealahičnaj, u nośbitaŭ alternatyŭnaha pohladu jość prastora dla maneŭru. Historykam samaja para «pierakapać» u čarhovy raz histaryčnuju kancepcyju raźvićcia biełaruskaj nacyi.
Heta datyčyć i farmavańnia histaryčnaha «kanonu i ikanastasu» – hierarchii losavyznačalnych momantaŭ raźvićci nacyi, histaryčnych postaciaŭ, što mohuć słužyć prykładami dla siońniašniaha dnia, poŭnić honaram našy sercy.
Andrej Pavač spraviadliva vyłučaje ŭ jakaści takoha mit zmahańnia Zachodniaj Biełarusi jak vopyt uśviadomlenaj nacyjanalna‑vyzvolnaj baraćby. Tulańni biełarusaŭ, departavanych u Rasieju ŭ časie Pieršaj suśvietnaj vajny, i chałodny pryjom, akazany viartancam polskimi ŭładami, biezumoŭna spryjaŭ ich radykalizacyi. Ale biełaruski ruch u Zachodniaj Biełarusi nabyŭ masavyja formy nia tolki dziakujučy hetamu. Nacyjanalnaja intelihiencyja zajmałasia aktyŭnaj stvaralnaj pracaj. Jana adčuvała intaresy masy biełarusaŭ i samastojna tvaryła nacyjanalnyja struktury – nie takija, što paŭstavali z voli tatalitarnaj ułady, a sapraŭdy samastojnyja, nakštałt Biełaruskaha instytutu haspadarki i kultury. Biełaruskija sialanie hałasavali za biełaruskuju movu padčas školnych plebiscytaŭ. Jany adčuvali, što biełaruskaść robić ich paŭnavartasnymi ludźmi. Heta apraŭdvałasia na ŭzroŭni štodzionnaha dośviedu. Voś čamu biełaruskaja moładź bačyła sens svajho žyćcia ŭ achviaravańni im dziela svaich suajčyńnikaŭ. Nacyjanalnaj supolnaści, kab adbycca i być tryvałaj, patrebny vopyt zmahańnia i achviarnaści. Zmahańnie hetaje prajaŭlałasia i ŭ siłavoj, i ŭ kulturnaj sferach.
Słavuty kanfarmizm, nibyta nacyjanalnaja rysa biełarusaŭ, va ŭmovach Zachodniaj Biełarusi nia byŭ daminoŭnym nastrojem. Dośvied jak chryścijanskich demakrataŭ ź Biełaruskaha narodnaha abjadnańnia, tak i biełarusaŭ‑kamunistaŭ z KPZB, dla jakich nacyjanalnaje nie było čužym, musić być pakładzieny ŭ fundament raźvićcia hramadzianskaje supolnaści siońnia.
U saviecki peryjad rabiłasia ŭsio, kab alternatyŭny pohlad na historyju nia staŭ masavym. Asabliva heta było niebiaśpiečna, kali byli jašče žyvyja ludzi, jakija pamiatali praŭdu ab padziejach. Adsiul i palityka paślavajennaha pierasialeńnia ŭ zachodnija vobłaści Biełarusi nasielnictva z Rasiei. Spryjańnie vyjezdu ci vysyłki miascovaj moładzi ŭ inšyja rajony SSSR taksama musiła paspryjać razryvu pakaleńniaŭ. Balšyniu starych kapezeboŭcaŭ, što nie zahinuli ŭ 1937–1939 hadach, nia brali na pracu ŭ dziaržaŭnyja i partyjnyja struktury, bajučysia ichniaj nielajalnaści (heta davioŭ u svaich pracach haradzienski historyk Siarhiej Tokć).
Adnak apraŭdanaja hieraizacyja baraćbitoŭ Zachodniaj Biełarusi nie pavinna pamianšać rolu Ŭschodniaj Biełarusi ŭ nacyjanalnym raźvićci. Źniščeńnie biełaruskaha sialanstva kalektyvizacyjaj, masavyja zabojstvy padčas represijaŭ abiaskrovili jaje nia mieniej, čym savieckaja mabilizacyja času Druhoj suśvietnaj vajny. Suviaź pakaleńniaŭ była całkam pierarvanaja va Ŭschodniaj Biełarusi. Ludzi, jakija pamiatali biełarusizacyju, fizyčna źnikli.
Zachodniaja Biełaruś u našaj nacyjanalnaj mitalohii zasłuhoŭvaje na vianiec zmaharki, Uschodniaja – na vianok pakutnicy.
U budučaj Biełarusi vulicy buduć nazyvać u honar Branisłava Taraškieviča, Adama Stankieviča i Antona Łuckieviča, a nie ludziej, dla jakich Biełaruś nia mieła nijakaha značeńnia.
