Dniami mnie pryjšoŭ list z Połackaha rajvykankamu. Jašče paru miesiacaŭ tamu małasicienskaja supołka TBM prapanavała ŭstalavać na zamčyščy Sitna zamiest savieckaha nadmahilla biełaruskuju memaryjalnuju plitu j uklučyć były farpost na miažy z Rasiejaj u adzin z turystyčnych maršrutaŭ Połaččyny.
«Vaša prapanova nakont ustalavańnia novaha pamiatnaha znaku «Krepaść Sitna» zasłuhoŭvaje ŭvahi j padtrymki miascovych uładaŭ, — piša ŭ adkazie na dobraj biełaruskaj namieśnik staršyni rajvykankamu V. Maščycki. — Vyrašana ŭ 2007 hodzie na miescy zamčyšča «Małoje Sitna» ustanavić pamiatny znak z nadpisam na biełaruskaj movie. Vaš varyjant tekstu budzie razhledžany j uzhodnieny sa specyjalistami j navukoŭcami Instytutu historyi Akademii navuk. Biezumoŭna, zamčyšča Sitna źjaŭlajecca histaryčnym miescam i moža być uklučana ŭ turystyčny maršrut dla ahladu».
Ciapier u Sitnie budzie kamu i prakantralavać vykanańnie rašeńnia — z 14 studzienia siarod deputataŭ Sielsavietu troje našych.
Za paŭtara hady majoj «chimii» heta nia pieršy vypadak, kali miascovyja ŭłady robiać nie pa‑saviecku, a pa‑biełarusku. Letaś u sakaviku, napiaredadni vybaraŭ, milicyja atrymała zahad izalavać mianie na sutkach za «maciernuju łajanku», ale sudździa Połackaha sudu niečakana pryznała, što ŭ biełaruskaj movie matu niama i (upieršyniu ŭ majoj dziesiacihadovaj praktycy) vyniesła apraŭdalny vyrak. Uletku čynoŭnik z «Połacaklesu» nastaŭlaŭ mianie: «Paša, kali prydziecie da ŭłady, ni ŭ jakim razie nie puskajcie siudy rasiejski kapitał. Jany ž biełarusaŭ źniščać buduć!»
Tak lublu hety momant, kali biełarus źnianacku vyskokvaje z zasady!
Kaliści, jašče ŭ 1996‑ym, my z maładafrontaŭcami pačali pravodzić u mienskich škołach šoŭ biełaruščyny — viktaryny z hieahrafičnymi, histaryčnymi, litaraturnymi, muzyčnymi, spartovymi pytańniami, muzyčnymi pierapynkami, dzie stavilisia chity biełaruskaha roku j pieramožcam uručalisia adpaviednyja knihi, kasety dy kampakty.
Za niekalki hadoŭ pa ŭsioj Biełarusi takich było praviedziena bolš za 430. Dyk voś, paśla 45 chvilinaŭ šoŭ zvyčajnyja savieckija školniki (jakimi niadaŭna byli j my sami), užo choram raŭli «Žyvie Biełaruś!» i napieraboj zapytvalisia, «dzie možna da vas zapisacca». Paśla tadyšnich manifestacyjaŭ Viasny‑96 pratestavyja nastroi źmiešvalisia z zachapleńniem ad adkryćcia svajoj krainy — i litaralna vybuchali.
Sakret pośpiechu byŭ prosty. «Šoŭ» — ad anhielskaha «show» — «pakazvać». Schavanuju, utojenuju, padaŭlenuju, by ściataja spružyna, biełaruščynu treba pakazvać jak fokus. Bolš taho — jak cud.
Nieprykmietny dla ŭsich partyzan‑biełarus siadzić amal u kožnym žychary RB. U kimści jon maleńki, by niemaŭla, u kimści skurčany j zahnany ŭ hłybiniu dušy, a ŭ kimści śmialejšy — raz‑poraz vybirajecca pahladzieć, a chto tam idzie.
Pa ŭsim vidać, mienavita zaraz nadychodzić čas biełarusam družna huknuć — dy raptam vysypać na scenu sa svaich viekavych schoviščaŭ.
Siońnia navat nievialičkija, ale pastajannyja j nastojlivyja namahańni ŭ Biełarusi dajuć efekt praryvu.
Siciency pačynajuć pierachodzić na movu, kali ź imi ŭvieś čas razmaŭlać pa‑biełarusku (navat staršynia sielsavietu viała sa mnoju idealahičnuju dyskusiju na matčynaj movie). Admysłova pytajucca na pošcie biełaruskamoŭnyja paštoŭki, kali dasyłajuć vinšavańni svajakam u Rasieju. Robiać kserakopii ź biełaruskaj knižki dziciačych vieršaŭ, kab na ranišniku, dni narodzinaŭ ci rajonnym konkursie kazyrnuć čymści admietnym dy svojskim. Narešcie, sicienskija mamki patrabujuć biełaruskamoŭnaha navučańnia ŭ PTV dy universytetach — bo kudy ž pastupać dzieciam paśla biełaruskaj škoły?!
Kolki taje biełaruščyny zaraz u Biełarusi? Kolkisot viaskovych škołaŭ, kaperty «Biełpošty», abviestki ŭ hramadzkim transparcie, paru hadzinaŭ načnoha efiru fm‑stancyjaŭ, 7% nakładu vydadzienych u Biełarusi knihaŭ… Efekt prysutnaści, nia bolš. Ale ž razam z tym biełaruščyna — heta tracina Biełnetu, pałova testaŭ, napisanych abituryjentami, i 37% biełarusaŭ, jakija padčas pierapisu 1999 h. paviedamili, što ŭ chacie razmaŭlajuć pa‑biełarusku. Roźnica — heta i jość amplituda napružańnia. Hałoŭny front pracy dla nacyjanalnaha ruchu. Toje, čaho nichto za nas nia zrobić ani ŭ Bruseli, ani ŭ Maskvie, ani navat u Vašynhtonie.
U 2009 h. — čarhovy pierapis. Vy peŭnyja, što «razmaŭlaju ŭ chacie pa‑biełarusku» adkaža chacia b stolki ž biełarusaŭ, kolki j tady, u 1999‑ym?..
Łaski ad dziaržavy pry ŭsioj niezaležnickaj rytorycy režymu čakać marna. Samy vostry deficyt siońnia — deficyt nie zavumnych prahramaŭ, nie radykalnych dziejaŭ, a masavaj hramadzkaj aktyŭnaści. Baćkoŭskich zajavaŭ na biełaruskamoŭnaje navučańnie. Biełaruskamoŭnych zvarotaŭ pa miascovych prablemach i zapisaŭ u knihach skarhaŭ. Biełaruskich nabaženstvaŭ u pravasłaŭnych dy pratestanckich cerkvach, urešcie.
Adno TBM supraćstajać ahresiŭnamu vału rusifikacyi nia ŭ stanie. Patrebnaja kaardynacyja ŭsiaje nacyjanalnaje elity, apazycyi, moładzi j NGO, multyplikacyja biełaruskamoŭnych inicyjatyvaŭ u kožnaj sfery čałaviečaha žyćcia. Tavarystva biełaruskamoŭnych advakataŭ. Aŭtamabilistaŭ. Žurnalistaŭ… I vielmi, vielmi patrebny ŭ jakaści kalandarnaha apiryšča zasnavany kaliści «Našaj Nivaj» štomiesiacovy Dzień biez čužoha słova.
My molimsia, kab demakratyja pieramahła. Ci ŭ stanie pieražyć takoje vyprabavańnie sami našyja demakratyčnyja siły — asobnaja tema. Ale ci nie atrymajecca, što biez arhanizavanaj, systemnaj hramadzkaj padtrymki pieršuju ž parazu ŭ svabodnym narodnym vyjaŭleńni voli dastanie mienavita nacyjanalny ruch?
Kab uniknuć takoha biełaruskaha pravału, siońnia, tut i ciapier patrebnaja paŭsiudnaja aśvieta nacyjanalnaha razmachu.
Ujavicie sabie, kab zamiest udziełu ŭ «miascovych vybarach» kolkisot demakrataŭ arhanizavali b miascovyja kampanii ŭ padtrymku biełaruščyny. Kab zamiest pustoje pierapiski z «vybarčymi kamisijami» dy prakuraturaju damahalisia b stvareńnia biełaruskich kutočkaŭ, pierajmienavańnia vulicaŭ, uznaŭleńnia chramaŭ. Kab zamiest zboru prasłavutych 300 aŭtohrafaŭ na niemaviedama kamu patrebny kanhres (a delehataŭ planujecca kala tysiačy — paličycie, kolki razam!) sabrali b podpisy za adkryćcio Nacyjanalnaha universytetu abo admienu t.zv. «Zakonu ab svabodzie sumleńnia».
Dziva, što my dahetul dzivimsia, čamu heta ludzi ździŭlajucca, kali my prosta razmaŭlajem pa‑biełarusku!
Treba, treba padymać biełaruščynu tam, dzie my siońnia jość. U sučasnym stanoviščy pad ciskam «z hłybini» ułada vymušanaja napaŭniać dziaržaŭnuju niezaležnaść biełaruskaściu. Prymusić hety režym być biełaruskim my naŭrad ci zdolejem — despatyi nie refarmujucca, a pieramahajucca. Ale, pavodle Bryla, damahčysia ad biełarusa, kab byŭ biełarusam (i heta sapraŭdy budzie vydatny biełarus!) — nam pa siłach užo ciapier.
Voś čamu Šoŭ biełaruščyny — adna z najpieršych technalohijaŭ nacyjanalnaha abudžeńnia.
