Pryhledźciesia, jakaja chlipieńkaja ŭ biełarusaŭ nacyjanalnaja samaśviadomaść! Takoje zdebiełarusavanaje intelihiencyi, asabliva ŭ jaje vierchnich zrezach, u našaj krainie jašče nikoli nie było…Leanid Łyč, prafesar
Znajści biblijateku ŭ špitali dla invalidaŭ i veteranaŭ Vialikaj Ajčynnaj vajny ŭ Baraŭlanach nia tak prosta dla taho, chto ŭpieršyniu trapiŭ tudy. Jana mieścicca ŭ sutarennym, nia nadta raskošnym pamiaškańni pad stałoŭkaj na 540 pasadačnych miescaŭ — takoj, badaj, nia znojdzieš bolej ni ŭ adnym špitali. Pa prybyćci siudy ja pacikaviŭsia ŭ susiedziaŭ pa pałacie, dzie mieścicca tut biblijateka. Jany ŭ adkaz paciepvali plačyma i adkazvali, što jana ich nie cikavić, chapaje i televizaru. Ale, jak toj kazaŭ, jazyk da Kijeva daviadzie. Maładzieńkaja medsiastra na poście ŭ lekavym adździaleńni rastłumačyła, jak znajści tuju biblijateku, i ja chutka patrapiŭ tudy, spuściŭšysia pa vintavoj leśvicy ŭ sutareńnie. Na ścianie źleva ŭ čytalnaj zali ŭbačyŭ partrety ŭ ramkach Janki Kupały i Maksima Horkaha, a pamiž imi — krychu bolšy partret Piatra Mašerava, jaki, jak stała viadoma, byŭ inicyjataram pabudovy hetaj lačebnicy dla invalidaŭ i veteranaŭ vajny. Na stałach u zale lažali padšyŭki dziaržaŭnych rasiejskamoŭnych hazet, u ich liku i «Kommunist Biełoruśsii». Ź litaraturnych časopisaŭ nia ŭbačyŭ navat daŭno znajomych «Połymia», «Maładości», «Niomanu», tolki časopis «Biełaruskaja dumka», jaki svaim źmiestam vielmi nahadvaje kolišni «Kommunist Biełoruśsii» savieckaj epochi.
Biblijatekarka, byłaja nastaŭnica, pensijanerka, davoli vietlivaja i havarkaja žančyna, patłumačyła, što hrošaj na litaraturnyja časopisy, novyja knihi im u apošnija hady amal nie vydzialajuć. I dazvoliła mnie prajści da stelažoŭ, dzie zachoŭvajucca tvory biełaruskich piśmieńnikaŭ. Ich tut nia mieniej za try sotni, ale bolšaść vydadzienaja jašče da 1986 h. — da pierabudovy. Stajać amal niekranutyja čytačami tvory Krapivy, Broŭki, Hlebki, Kułakoŭskaha, Aleški, jość tomiki Kupały i Kołasa, Bryla, Bykava, Karatkieviča, Šamiakina. Apošniamu krychu pašancavała pry žyćci: u 2001‑m siudy trapiŭ jahony apošni raman. Tvory Vasila Bykava, taho ž Šamiakina, jak pryznałasia biblijatekarka, naviedniki prosiać tolki na rasiejskaj movie. Niama vydadzienych u 90‑ia h. tvoraŭ Niła Hileviča, Ryhora Baradulina, Hienadzia Buraŭkina, Volhi Ipatavaj, Alesia Paškieviča, Uładzimiera Arłova, Uładzimiera Niaklajeva i inšych aŭtaraŭ, što nia vyjšli z Sajuzu biełaruskich piśmieńnikaŭ u novuju paduładnuju supołku na čale ź Mikałajem Čarhincom.
«Ale navat kali b ichnyja knižki i byli tut, to popyt čytačoŭ byŭ by mizerny», — tak zaśviedčyła sa skruchaj u hołasie biblijatekarka.
— Za dzień čałavieki try‑piać zachodziać siudy, ich bolej cikaviać detektyvy, fantastyka, luboŭnyja ramany rasiejskich i zamiežnych aŭtaraŭ. Voś i ciapier, bačycie, u čytalnaj zali nad padšyŭkami respublikanskich rasiejskamoŭnych hazet schililisia try dziaduli.
Darečy, kali nastaŭ dzień majho adjezdu adsiul, ja adnios na zdaču tomiki Janki Bryla i Antona Aleški i pacikaviŭsia, kolki čałaviek brali biełaruskija knihi za dvaccać dzion. Adkaz byŭ ašałamlalny: «Nivodnaha, akramia vas». A zajezd u špital — heta 740 čałaviek, kamu ŭ bolšaści ŭžo za 80 hadoŭ, ale jość maładziejšyja veterany — aŭhancy, hastarbajtery. Jość siarod ich i byłyja aficery, nastaŭniki, medrabotniki, dziaržčynoŭniki, traplajucca i šarahovyja kałhaśniki, rabočyja. Ale ŭsie jany da adnaho, a sustrakaŭsia ja z mnohimi tut u svajoj i susiednich pałatach, razmaŭlali tolki pa‑rasiejsku, na mianie, kali źviartaŭsia da ich na rodnaj movie, hladzieli ź niejkim adčužeńniem, a to i z padazreńniem.
Rasieja, a ciapier i siońniašniaja ŭłada, pry dapamozie palityki rusifikacyi, ažyćciavili duchoŭna‑etničny hienacyd biełaruskaha narodu, jak słušna zaznačyŭ niadaŭna ŭ «Narodnaj voli» kampazytar Aleś Raščynski. I ŭ pakaleńnia, jakoje pradstaŭlenaje ŭ špitali, skradzienaja i rodnaja mova, i nacyjanalnaja kultura. Kali ŭ ciopłyja dni ŭ zali pry stałoŭcy ci ŭ dvary na łavach źbirałasia niaredka pa sotni ci bolej veteranaŭ, u tym liku i žančyn, i niechta ź mienčukoŭ, prychapiŭšy niedzie bajan, pačynaŭ hrać i śpiavać paślavajennyja savieckija pieśni, jamu padpiavali bolej žančyny. A kali ja paprasiŭ taho žvavaha bajanista‑pensijanera praśpiavać choć adnu biełaruskuju pieśniu, jon adkazaŭ: «A ja ich nia viedaju». Praŭda, tut ža źviarnuŭsia da tych, chto akružyŭ kołam jaho, z zapytańniem: «Chto zmoža praśpiavać biełaruskuju pieśniu?». U adkaz było maŭčańnie, jaho praź niejki momant parušyła nie zusim staraja žančyna: «Ja mahu». I zaśpiavała pieśniu z repertuaru rasiejskaj śpiavački Zykinaj! Bolej achvotnikaŭ nie znajšłosia. I heta pry tym, što Biełaruś pavodle kolkaści zapisanych u svoj čas narodnych piesień zajmaje, mahčyma, viadučaje miesca siarod usich słavianskich narodaŭ — tut zapisana zvyš 20 tysiač piesień!
Mnie paśla takoj sustrečy stała horka i baluča na dušy. I pryhadaŭsia afaryzm Bertrana de Žuvena, francuskaha filozafa: «Hramadztva aviečak ź ciaham času nieminuča sparodzić uładu vaŭkoŭ». Ci nie pra nas heta skazana?
