Dvanaccać hadoŭ tamu hrupa deputataŭ apazycyi Biełaruskaha Narodnaha Frontu pačała ŭ Viarchoŭnym Saviecie haładoŭku. Jany pratestavali suprać planaŭ Alaksandra Łukašenki pravieści referendum u pytańniach movy, dziaržaŭnaj symboliki, intehracyi z Rasiejaj i prezydenckich paŭnamoctvaŭ. Jakoje miesca zaniała taja padzieja ŭ najnoŭšaj historyi Biełarusi?
Historyk Valancin Hołubieŭ ciapier pracuje ŭ Polščy, dzie siarod inšaha čytaje lekcyi polskim studentam.
Były deputat kaža, što časta davodzicca raspaviadać pra padziei krasavika 1995 hodu, kali pačałasia haładoŭka deputataŭ apazycyi. A ŭ noč na nastupny dzień apazycyjaneraŭ žorstka źbili na zahad kiraŭnictva krainy j hvałtam vydalili z parlamentu.
Valancin Hołubieŭ zhadvaje, jak praź niekalki hadzinaŭ paśla źbićcia jany viarnulisia ŭ Viarchoŭny Saviet, kab zaklikać deputataŭ asudzić hvałt:
«Na nastupny dzień u parlament prapuskali praź levaje kryło, i što mianie asabliva ŭraziła — nie puskali niabožčyka Vasila Šaładonava, jaki tady byŭ hieneralnym prakuroram! Jamu taksama niejkuju pravierku naładzili. A nas, deputataŭ, jakich źbili, milicyja ŭvohule nie puskała. Ramku ŭstalavali, jak ŭ aeraporcie, kali miny šukajuć. Tady ja zahadaŭ chłopcam: «Valim hetuju ramku!», i my prajšli».
Adnak parlament abmiežavaŭsia abmierkavańniem padziei, a zaviedzienuju paźniej kryminalniu spravu ab źbićci deputataŭ hetak i nie zaviaršyli.
Na dumku Valancina Hołubieva, samym niebiaśpiečnym pytańniem na referendumie było pytańnie pra dazvoł prezydentu raspuskać parlament. «Z taho času šlach da dyktatury byŭ adkryty», — miarkuje były deputat.
Nahadaju, pačali haładoŭku pratestu siamnaccać deputataŭ apazycyi Biełaruskaha Narodnaha Frontu na čale ź Zianonam Paźniakom, potym da ich dałučylisia deputaty Aleh Trusaŭ i Siarhiej Antončyk.
Aleh Trusaŭ miarkuje, što samym istotnym dla prychilnikaŭ referendumu byli pytańni pra movu i symboliku. «Tolki kali im udałosia admianić biełaruskuju histaryčnuju symboliku i nadać status dziaržaŭnaj rasiejskaj movie, tolki tady Rasieja pryznała Łukašenku za chaŭruśnika i pačała finansavać jahony režym. Heta ciahnułasia da niadaŭniaha času ŭsie dvanaccać hadoŭ», — zaŭvažaje Aleh Trusaŭ.
Adnak, niahledziačy na źbićcio, samu akcyju pratestu były deputat ličyć pieramožnaj:
«Usio ž atrymałasia naša pieramoha. Tamu što Viarchoŭny Saviet u vyniku našaj haładoŭki spačatku nie zaćvierdziŭ amal usie pytańni referendumu, a zaćvierdziŭ užo paśla, jak nas pabili dy inšych zapałochali. Ale tady ŭžo ŭvieś śviet ubačyŭ, što nijakaha dobraachvotnaha hałasavańnia nie było.
A kab my nie haładali, to Viarchoŭny Saviet pryniaŭ by heta ŭsio byccam dobraachvotna, i ciapier sytuacyja z movaj i symbolikaj była b našmat horšaja. Pra heta ž i narod daviedaŭsia, tady ž jašče hazety vychodzili. Pra našu haładoŭku navat u «Źviaździe» paviedamlali».
Jak hramadzkaść adreahavała na źbićcio parlamenckaj apazycyi? Były supracoŭnik KDB Valer Kostka ŭ tyja dni na znak pratestu syšoŭ ź dziaržaŭnaj pracy. Ale jon miarkuje, što zbolšaha hramadztva tady nie ŭśviadomiła adkaznaści:
«Kansalidavanaha pratestu nie było. Niekatoryja navat śmiajalisia, što voś Paźniak abviaściŭ haładoŭku. Ale Paźniak stajaŭ na pryncypovaj pazycyi, i ciapier vidać, što jon mieŭ racyju.
Tady treba było zmahacca ŭsim razam, ale nia ŭsie razumieli Paźniaka. Atrymałasia, što adnych źbivajuć, druhija śmiajucca, a ŭłada atrymała maralnuju i fizyčnuju pieramohu, i heta dało joj padstavu dla dziejańniaŭ u 1996‑m, 1999 hodzie i dalej».
