 Тадэвуш Касьцюшка |
Мастацтвазнаўца, кіраўнік клуба «Спадчына» Анатоль Белы марыць сабраць у Старых Дарогах усіх славутых беларусаў, якія прынеслі славу Айчыне.
Праз тыдзень, 15 кастрычніка, тут адбудзецца ўрачыстае адкрыццё чарговага помніка чарговаму шчыраму беларусу, якога ведае сусвет — Тадэвушу Касцюшку. Урачыстасць прымеркавана да 190‑годдзя з дня смерці змагара і на зямлі беларускай, і на зямлі амерыканскай.
У гэтым унікальным музеі кожны сантыметр музейнай плошчы прасякнуты беларушчынай, яе гісторыяй і сучаснасцю. Тут помнікі Адаму і Максіму Багдановічам, Ларысе Геніюш, гісторыку Уладзіміру Улашчыку, Скарыну, Гусоўскаму, Ефрасінні Полацкай, Сямёну Буднаму… — ужо 40 непаўторных выяў, якія месцяцца на тэрыторыі непаўторнага беларускага Пантэона.
40 асобаў, 40 сусветных землякоў, большасць з якіх занядбаны ці ад якіх выракліся ў свой час улады. Новодзін прыватны музей свету не можа пахваліцца такой калекцыяй, зробленай адным чалавекам. Канешне, у яго ёсць сябры‑паплечнікі, якія дапамагаюць ажыццявіць задуманае.
Вось і на гэты раз над выявай Касцюшкі працавалі мастакі Анатоль Крывенка і Алег Цыркуноў. Атрымаўся пагрудны помнік з ліставога металу 200х162 сантыметры — велічны і непаўторны будзе глядзець на Беларусь Касцюшка ў генеральскіх пагонах і пры ўсіх сваіх ордэнах і медалях.
Па словах Анатоля Белага, у Беларусі ёсць бюст Касцюшку, пастаўлены амбасадай ЗША. Ён месціцца на радзіме Касцюшкі ў Брэсцкай вобласці. Вельмі б добра было, гаворыць гісторык, каб на адкрыццё помніка ў Старых Дарогах завіталі і сённяшнія прадстаўнікі пасольства гэтай краіны. На сваёй радзіме, у Амерыцы, яны ўвекавечылі славутага беларуса. Помнікі яму стаяць у шасці гарадах ЗША: Вашынгтоне, Чыкага, Філадэльфіі, Санкт‑Пецярбургу і Вестпоінце. І ёсць за што. Змагаючыся за незалежнасць ЗША, беларускі шляхціч атрымаў званне генерала і стаў нацыянальным героем. Заснаваў першую ў Амерыцы акадэмію — Вестпоінт. У штаце Місісіпі яго імем названы горад.
Палякі таксама лічаць яго нацыянальным героем. У 1794 годзе Касцюшка ўзначаліў паўстанне за незалежнасць Рэчы Паспалітай ад расейскай акупацыі. Помнікі яму стаяць у гарадах Кракаў, Лодзь і Познань. Падчас вайны фашысты іх знішчылі, аднак у 60‑гадах палякі іх аднавілі.
Устанаўліваючы помнік у Старых Дарогах, на беларускай зямлі, Анатоль Белы хоча сказаць: Тадэвуш Касцюшка — беларус і ніхто іншы. Радзінная зямля ўскарміла яго любоў да свабоды і нянавісць да любога прыгнечання.
Самы славуты наш зямляк — Адам Міцкевіч. На думку спецыялістаў, класіку сусветнай літаратуры пастаўлена каля 40 помнікаў. Падлічыць дакладна ніхто не можа. Ёсць у Польшчы, Вільні, Івана‑Франкоўску, Львове (Україна) і нават у Парыжы.
А Максіма Багдановіча памятаюць у Крыме. Першы помнік яму за мяжой з’явіўся ў Місхоры ў 1957 годзе, Заір Азгур зрабіў бюст паэта. У 1994 годзе помнік устаноўлены ў Яраслаўлі таксама з дапамогай Анатоля Белага. Летам 2003 года на магіле паэта ў Ялце з»явіўся новы помнік. Да гэтага там стаяў абеліск.
Янка Купала, апроч радзімы, увекавечаны ў Амерыцы дзякуючы беларускай дыяспары. У 1970 годзе ў гарадку Манро, што непадалёку ад Нью‑Ёрка, з»явіліся адразу бюсты Тарасу Шаўчэнку і Аляксандру Пушкіну. Гэта быў сімвалічны знак яднання народаў‑братоў. Нядаўна ўстаноўлены яшчэ помнік Купалу ў Маскве.
У японскім горадзе Хакодатэ ў прыватным музеі знаходзіцца бюст Іосіфа Гашкевіча, першага генконсула Расейскай імперыі ў Японіі. Ён нарадзіўся на Астравеччыне. Бюст перададзены ў дар музею ў 1989 годзе ад імя грамадскай арганізацыі «Саюз савецкіх аб’яднанняў дружбы».
Пад кіраўніцтвам Гашкевіча была закладзена першая праваслаўная царква ў Японіі, пабудаваны бальніца і школа для японскіх дзетак. Ён таксама стварыў першы першы япона‑расейскі слоўнік з каментарыямі.
А ў адным з раёнаў Прагі — Градчанах — стаіць помнік Францыску Скарыну. Яго ўрачыста адкрылі ў 1996 годзе. Вышыня яго разам з гранітным пастаментам больш за 2 з паловай метраў. На бронзавым лісце, прымацаваным на валуне непадалёку, надпіс аб дзейнасці Скарыны ў Празе на беларускай і чэшскай мовах. Менавіта ў гэтым горадзе ён надрукаваў «Псалтыр», які лічыцца першай беларускай друкаванай кнігай. У Празе ёсць яшчэ мемарыяльная дошка ў дворыку самай старой бібліятэкі Кляменціума у цэнтры гэтай сталіцы. Менавіта тут Васіль Быкаў даў сваё апошняе інтэрв’ю.
А Ігнат Дамейка і сёння адзін з самых паважаных людзей Чылі. Ён нарадзіўся ў 1802 годзе ў вёсцы Мядзвядка Карэліцкага раёна. Там цяпер ёсць музей у базавай школе, прысвечаны знакамітаму земляку. У Чылі Дамейка узняў навуку на новую вышыню, а потым стаў рэктарам Чылійскага універсітэта. Там ён адкрыў залежы золата, серабра, медзі, вугалю, мноства невядомых дагэтуль мінералаў, пабудаваў водаправод, вырашыўшы праблему водазабеспячэння сталіцы. Тут і ўзвышаецца помнік Ігнату Дамейку з надпісам «Вялікі Асветнік». Памёр беларус у 1889 годзе і яго імем названы горны хрыбет у Кардыльерах, порт, мінерал дамейкус, від фіялкі і нават дыназаўр — дамейказаўр.
У цэнтры эстонскага гарадка Ківіылі стаіць мемарыяльны знак у гонар беларускага пісьменніка Янкі Скрыгана, устаноўлены ў 1998 годзе па ініцыятыве мясцовых беларусаў. Тут з 1948 па 1949 год ён працаваў бухгалтарам.. У 1937 ‑м пісьменніку прысвоілі «званне» «вораг народа» і забаранілі жыць на радзіме і буйных расейскіх гарадах. У Эстонію ён перабраўся да сябра. У 1949 годзе яго зноў этапіравалі ў Сібір і толькі ў 1955‑м рэабілітавалі і ён вярнуўся ў Беларусь . Было яму пад 50. Больш у Эстоніі помнікам беларусам няма.
