Nu voś… Viadomyja padziei i ŭračystaści ŭ Katalickaj carkvie lahli ŭ budzionnaje rečyšča i možna znoŭ viarnucca da prablemy specyfična pravasłaŭnaj - pra aŭtakiefaliju. Mienavita da hetaaj temy ja padychodziŭ ŭ zapisach “Nacyjanalnaja carkva” i “Pamiesnaja carkva”.
Kazać pra aŭtakiefaliju adnačasova prosta i składana. Z adnaho bohu heta nie hłybinnaja duchoŭnaja źjava, a toje, što tyčycca źniešniaha byćcia Carkvy, heta faktyčna rucinnaje techničnaje pytańnie. Ale adnačasova i palityčnaje. A tam, dzie palityka, tam ciažka znajści ŭzajemarazumieńnie. Tamu pytańnie aŭtakiefalii składanaje nia stolki pa sutnaści (chacia i heta daloka nie prosta i nia maje adnaznačnych rašeńniaŭ), ale bolš składanaje pa tamu emacyjnamu nakału, što źbirajecca vakoł hetaha terminu i nie daje abmierkavać prablemu abjektyŭna.
Nia prosta tut i tamu, što sama źjava maje kardynalna rozny plan razumieńnia ŭnutry Carkvy i pa-za jaje miežami. Dyk mała što rozny, ale i z taho, i z taho bohu samasupiarečlivy.
Unutry Carkvy tearetyčna razumiejuć, što pytańnie heta techničnaje, ale na praktycy nadajuć jamu mistyčny adbitak, pry čym rozny ŭ zaležnaści ad kankretnaha histaryčnaha vypadku. Naprykład, nabyćcio aŭtakiefalii maskoŭskaj carkvoj padajecca jak važnaja i całkam pazytyŭnaja padzieja, a sproby tolki parazvažać na temu takoj ža aŭtakiefalii, ale ad maskoŭskaj carkvy (s boku ŭkrainskich ci biełaruskich pravasłaŭnych, ličycca šlacham zdrady i raskołu.
Tamu pieršaje, što treba zrabić, biez čaho niemahčyma ruchacca dalej – heta navučycca ŭ samoj Carkvie ŭsprymać razmovy pra aŭtakiefaliju jak mienavita razmovy techničnyja, jak razmovy pra mahčymy varyjant źniešniaha afarmleńnia byćcia Carkvy.
Z boku śvieckaha taksama supiarečlivaść – pytańnie ličycca vielmi važnym i vyrašalnym, ale pry hetym nie žadajuć uličvać składanaść hetaha pytańnia dla samoj Carkvy. Maŭlaŭ, što tam takoha – ŭziali dy abviaścili aŭtakiefaliju, ničoha dla vas asabliva i nia źmienicca – jak chadzili ŭ carkvu, tak i budziecie chadzić. Atrymlivajecca, što dla śvietu heta amal što mistyčnaja padzieja, a dla Carkvy, pa sutnaści mistyčnaj isnaść, admaŭlajecca ŭ arhaničnaści i naturalnaści ŭsprymańnia źjavy. Jak byccam Carkva heta niejkaja arhanizacyja typu partyi – kudy kiraŭnictva, tudy i ŭsie. Navat i ŭ partyi heta nia zusim tak, a Carkvu tym bolš nielha razhladać tolki ŭ takoj biurakratyčnaj płoskaści.
Kab znajści niejkija kropki mahčymaha parazumieńnia, uličvajučy pryjarytety z boku śvieckich kołaŭ, jakija imknucca da aŭtakiefalizacyi Pravasłaŭnaj carkvy ŭ Biełarusi, ja vaźmu ŭ jakaści asnovy nie toje, što kažuć pra aŭtakiefaliju kananisty RPC, a dźvie, kali možna tak kazać, alternatyŭnych krynicy. Heta artykuł Janki Zaprudnika “Biełaruskaja aŭtakiefalija” i historyka-kananičnuju Deklaracyju Kijeŭskaha Patryjarchata.
Cytuju z artykuła Janki Zaprudnika:
Słova «aŭtakiefalija» abaznačaje samastojnaść carkvy jak instytucyi, inakš kažučy, carkoŭnaje samakiravańnie (pa-hrecku aŭta - sam, kiefale - hałava). Jerarchija aŭtakiefalnaj carkvy nie pryznaje nad saboj inšych carkoŭnych aŭtarytetaŭ, nie padlahaje ani duchoŭnaj, ani administracyjnaj uładzie inšaj carkoŭnaj jurysdykcyi. Šmat jakija aŭtakiefalnyja cerkvy (prykładam, rumynskaja, serbskaja, baŭharskaja j inš.) - adnačasna j cerkvy nacyjanalnyja.
Ale navošta Carkvie, adzinaj pa sutnaści, takoje samakiravańnie i niezaležnaść? Na hetaje pytańnie adkazvajecca ŭ hetaj krynicy tak:
Ideja aŭtakiefalii ŭźnikła jašče za časami rańniaha chryścijanstva jak vynik supiarečnaści pamiž usialenskim, universalnym charaktaram Chrystovaje navuki, z adnaho boku, a z druhoha - hieahrafičnaj abmiežavanaściu dziaržaŭnych utvareńniaŭ. Ideja aŭtakiefalii vypłyvaje taksama z supadzieńnia ŭ šmat jakich vypadkach intaresaŭ carkoŭnych ź intaresami dziaržaŭnymi, nacyjanalnymi.
U siaredniavieččy j paźniej carkoŭnyja jerarchi ŭvachodzili ŭ skład kniaskich i karaleŭskich radaŭ, stajali blizka da dziaržaŭnaj palityki. Zrazumieła, što kiraŭniki dziaržavaŭ (kniastvaŭ) - ludzi śvieckija - imknulisia vykarystoŭvać abo j padparadkoŭvać sabie carkvu. Hetak było ŭ Vizantyi, adkul pryjšło ŭ X stahodździ chryścijanstva ŭ Kijeŭskuju Ruś i na biełaruskija ziemli. Ź Vizantyi, dzie imperatar uvažaŭsia za pasłanca Boha na ziamli (adsiul i źjava hetak zvanaha cezarapapizmu - cezar i papa ŭ adnoj asobie), pryjšła na Ruś spałučanaść ułady śvieckaje z uładaj relihijnaj (carkoŭnaj).
Nielha nie zaŭvažyć, što u hetych słovach taksama nazirajecca supiarečlivaść. Z tekstu nielha zrazumieć – ci dobraje , ci drennaje hetaje supadzieńnie intaresaŭ carkoŭnych i śvieckich?
Pry hetym treba adznačyć, što ideja ŭ takim sučasnym vyhladzie nia ŭźnikła, a ŭ jaje pieratvaryłasia. Bo aŭtakiefalija hruntujecca na pamiesna-sabornym charaktary Carkvy, jaki isnuje i pa-za kantekstam carkoŭna-dziaržaŭnych stasunkaŭ. Heta dobra bačna z tekstu druhoj krynicy – Deklaracyi UPK KP:
Sobornosť Cierkvi javlajetsia jeje svojstvom kak v ciełom, tak i jeje častiej. Sobornosť javlajetsia svojstvom, kotoroje projavlajet v cierkovnoj žiźni obraz Trijedinoho Boha. Boh jedin, no každoje Božiestviennoje Lico javlajetsia Bohom, Kotoryj obładajet vsiej połnotoj Božiestviennoj suŝnosti. Poetomu "Cierkov kafolična, kak v svojej sovokupnosti, tak i v každoj iz svoich častiej. Połnota ciełoho – nie summa jeho častiej, potomu čto každaja časť obładajet toj žie połnotoj, čto i ciełoje". "Inačie hovoria, každaja pomiestnaja obŝina obładajet toj žie połnotoj błahodatnych darov, čto i vsia Cierkov v ciełom, potomu čto v niej v toj žie połnotie prisutstvujet Tot žie Christos" (Katiechizis).
Buduči jedinoj po suŝnosti, Cierkov razdielajetsia na riad Pomiestnych Pravosłavnych Cierkviej. Pomiestnyje Cierkvi Christovy javlajutsia sobranijami tiech, kto nie tolko "lubiat druh druha kak bližnich, no takžie javlajutsia sohraždanami Carstva Christova, kotoryje soobŝa priznajut połnotu lubvi, vyražiennuju ich jedinym Hłavoj, jedinym Hospodom, jedinym Učitielem – Christom". Eto nie raznyje ili protivopołožnyje Cierkvi, no toždiestviennyje druh druhu, otdielennyje nie idiejno, no tierritorialno, administrativno. Osnovyvaja v raznych stranach Pomiestnyje Cierkvi, apostoły stavili v etich Cierkviach pastyriej, kotorym priedostavlali pravo rukovodiť imi, samostojatielno ustraivať ich vnutrieńniuju žizń, s učietom miestnych osobiennostiej i usłovij. Takim obrazom, samimi apostołami utvierždaliś Cierkvi s samostojatielnym upravlenijem. V Śviaŝiennom Pisanii upominajutsia takije pomiestnyje Cierkvi, kak Korinfskaja (1 Kor.), Sołunskaja (1 Soł.), Hałatskaja (Hał.), Vaviłonskaja (2 Piet. 5:13), a takžie Jefiesskaja, Śmirnskaja, Pierhamskaja, Sardikijskaja, Fiładielfijskaja, Łaodikijskaja (Otkr. 3) i druhije.
Upravlenije otdielnymi Cierkvami było sosriedotočieno v hłavnych horodach okruhov ili provincij, hdie suŝiestvovali jepiskopskije kafiedry. Na primierie svoich diejstvij apostoły pokazyvali, čto Vsielenskaja Cierkov dołžna rukovodstvovaťsia Soborom ijerarchov vsiech Pomiestnych Cierkviej, a každaja Pomiestnaja Cierkov – svoimi ijerarchami: "Archijeriei, kotoryje rukovodiat Cierkvami, – hovoritsia v "Pravosłavnom ispoviedanii", – imienujutsia ich hłavami: eto nužno ponimať v tom smyśle, čto oni jesť miestoblustitieli Christovy, každyj v svojej obłasti, i hłavy častnyje"…
Kanonist Fieodor Valsamon otmiečajet, čto "v drievnosti vsie mitropolity jeparchij byli niezavisimy (avtokiefalny) i rukopołahali ich svoi sobstviennyje Sobory". Po utvierždieniju prof. S. Troickoho, vo vriemia II Vsielenskoho Sobora takimi niezavisimymi Cierkvami "byli Cierkvi jeśli nie vo vsiech Rimskich provincijach (a ich było około 100), to vo vsiakom słučaje vo vsiech 14 diociezach Rimskoj impierii". Drievnije Pomiestnyje Cierkvi, imieja svoju ijerarchiju, byli niezavisimymi v svojem vnutrieńniem ustrojstvie i upravlenii. So vriemieniem takije niezavisimyje Cierkvi stali imienovaťsia Avtokiefalnymi (ot hr. "avtos" – sam, i "kiefali" – hołova), to jesť takimi, kotoryje imiejut svojeho hłavu, svoje upravlenije, niezavisimoje ot druhoj vłasti. Praviła Vsielenskoj Cierkvi nie tolko nie dopuskajut podčinienija odnich pomiestnych Cierkviej druhim, no dažie zaŝiŝajut ich nieprikosnoviennosť.
Takim čynam, my bačym, što niezaležnyja ŭ kiravańni cerkvy isnavali na terytoryi adnoj dziaržavy. Ź ciaham času carkoŭnaja ŭłada zasiarodziłasia nie ŭ 14-ci, a niekalkich samych bujnych centrach, , ale i dalej na terytoryi adnoj Vizantyjskaj imperyi isnavała niekalki aŭtakiefalnych cerkvaŭ.
Ci možna tady skazać, što i ŭ hetym vypadku, pa słovach Janki Zaprudnika, ŭ hetym vypadku, što “ideja aŭtakiefalii vypłyvaje taksama z supadzieńnia ŭ šmat jakich vypadkach intaresaŭ carkoŭnych ź intaresami dziaržaŭnymi, nacyjanalnymi”?
Ale dalej, ŭ novych dziaržavach, pa sutnaści tak i było. Vidavočna, što my majem spravu ź nieadnolkavymi źjavami. Paŭstaje niešta novaje, da jakoha navat Vizantyjskaja imperyja ź jaje cezarapapizmam nie dadumałasia. Ale pra heta ŭ nastupny raz.
