Pra rasiejskuju i biełaruskuju palityčnyja emihracyi ŭ XX stahodździ + dadalisia fota 16

Niadaŭna daviałosia ŭpieršyniu naviedać rasiejskija biełahvardziejskija mohiłki Sen-Ženeŭjeŭ-de-Bua, što ŭ pradmieściach Paryža. Rasiejskaja biełaja emihracyja vyklikaje biaźmiernuju pavahu. Honar i addanaść hetych ludziej svajoj radzimie dastojnyja być prykładam dla luboha.

Historyja nia lubić umoŭnaha ładu — ale mohiłki Sen-Ženeŭjeŭ nia mohuć nia vyklikać dumak pra toje, jakoj inšaj, jakoj lepšaj była b Rasieja, kali b tysiačy hetych ludziej, aficeraŭ, intelektuałaŭ, arystakrataŭ, zmahli b zastacca i realizavać siabie na radzimie.

Pra historyju biełaj emihracyi mahu paraić dakumentalny seryjał Nikity Michałkova «Rasiejcy biez Rasiei» («Russkije biez Rośsii»).

* * *

Padčas pary zdajecca, što

hałoŭnaja rasiejskaja pamyłka 20 stahodździa — heta niazdolnaść biełych hienerałaŭ u čas Hramadzianskaje vajny ŭśviedamić ahulnaść intaresaŭ z novymi niezaležnymi dziaržavami na ŭskrajkach byłoj Rasiejskaj Imperyi

pierad ahulnaj kamunistyčnaj pahrozaj. Prajhrali ad hetaha i biełaje vojska, raźbitaje kamunistami, i nacyjanalnyja dziaržavy, jakija na dziesiacihodździ trapili pad savieckuju akupacyju — chto ŭ 1919 (Biełaruś, Ukraina), chto ŭ 1939 (krainy Bałtyi, Besarabija), chto ŭ 1945 hh. (Polšča, bolšaść Uschodniaj Eŭropy).

Jość mierkavańnie, što ŭ peŭny momant Gustaŭ Manerhajm byŭ hatovy pajści na vyzvaleńnie Pietrahrada ad balšavikoŭ, ale nie zrabiŭ hetaha z-za admovy biełych pryznać niezaležnaść Finlandyi. U 1919 h. Juzef Piłsudzki admoviŭsia dapamahčy Dzianikinu ŭ jaho nastupleńni na Maskvu. Kantakty ź biełymi vojskami mieli kiraŭniki Ŭkrainy Skarapadśkyj i Petlura, u chaŭrusie ź biełymi vajavała biełaruskaja armija Bułaka-Bałachoviča.

Rasiejskija antykamunisty bajalisia niezaležnaści ŭskrain imperyi, zmahalisia za «Adzinuju Rasieju», ale ŭ vyniku i prajhrali kamunistam, i zhubili ziemli na zachad ad Smalensku ŭ 1991 h.

Imperyjalizm spryčyniŭsia da pahibieli Rasiei ŭ 20 stahodździ i pasłužyŭ joj tolki drennuju słužbu.

Historyja nia viedaje ŭmoŭnaha łada, ale z historyi treba sprabavać rabić vysnovy.

* * *

Cikava paraŭnoŭvać rasiejskuju biełuju emihracyju i biełaruskuju paślavajennuju emihracyju. Abodva razy heta byli palityčna aktyŭnyja ludzi, vymušanyja emihravać pad pahrozaj śmierci, u adroźnieńnie ad sučasnaj emihracyi, jakaja nosić zbolšaha ekanamičny charaktar. Abodva razy ludzi dziesiacihodździami žyli ŭ nadziei na chutkaje viartańnie, rychtavalisia da jaho — i zbolšaha tak jaho i nie dačakalisia.

Na žal, adnak,

u adroźnieńnie ad rasiejcaŭ, biełaruskaja emihracyja zbolšaha tak i nia zdoleła vyhadavać svaich dziaciej biełarusami

, u biełaruskich asiarodkach časta adčuvajecca pravał pamiž pakaleńniem pavajennych emihrantaŭ i pakaleńniem emihrantaŭ 1990-ch hh. Biełaruskaj dyjaspary jašče treba znajści recept, jak zrabić tak, kab maleńkija anhielskamoŭnyja dzietki, što ciapier vodziać karahody na Kupalle, u darosłym žyćci praz dvaccać-tryccać hadoŭ taksama cikavilisia biełaruskim žyćciom. Va ŭmovach, kali biełaruskaja mova i kultura mała patrebnyja na samoj Biełarusi, hetaja zadača mocna ŭskładniajecca.

Adnak,

rola biełaruskaj dyjaspary — biełaruskaj biblijateki ŭ Londanie, biełaruskaha duchavienstva ŭsich kanfesij, biełaruskaj redakcyi Radyjo Svaboda — była i jość kaniečnie ž našmat bolšaj dla Biełarusi, čym navat rola biełaj emihracyi dla Rasiei.

Dla Biełarusi savieckaja ŭłada była nia prosta tatalitarnym režymam, ale i vonkavaj akupacyjaj, jakaja imknułasia da vyniščeńnia nacyjanalnaj identyčnaści, i tamu tak važna było zachavańnie hetaj spadčyny, zachavańnie vobraza svabodnaj Biełarusi i navat vobraza inšaj biełaruskaj dziaržaŭnaści, uvasoblenaj Radaj BNR. Škada, što heta misija biełaruskaj dyjaspary jašče daloka nia vyčarpanaja.

Aleś Čajčyc

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH